وحید حاج سعیدی
روزنامه نگار
ایران به دلیل واقع‌شدن در نواحی خشک و نیمه‌خشک کره زمین، همانند بسیاری از کشورهای جهان با مسئله کمبود آب مواجه است. این موضوع در سال‌های اخیر بیشتری شده است و چاره‌اندیشی مسئولان و متولیان حوزه آب را می‌طلبد.
شگفت آن‌که باوجود هم‌جواری برخی استان‌های شمالی با دریا و کوه سر به فلک کشیده البرز و برخورداری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها، اراضی سرسبز، مراتع و جنگل‌های انبوه، چند سالی است که زنگ خطر جدی کم‌آبی در این استان‌ها هم به صدا درآمده است.
اگر متولیان حوزه آب و کارگروه رفع تنش آب، منتظر رخداد جدیدی بعد از بحران هستند، باید گفت: تاکنون اساتید علوم اقتصادی و مدیریتی، مرحله یا فاز دیگری را بعد از فاز بحران ثبت نکرده‌اند!
تشنه شدن استان‌های پرآب
دست‌کاری در طبیعت و قلع‌وقمع بی‌رویه درختان و به‌تبع برهم خوردن اکوسیستم منطقه، حفر چاه‌های غیرمجاز، عدم رعایت الگوی مصرف آب در صنایع، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، عدم رعایت الگوی کشت و معرفی محصولات جایگزین، عدم برنامه‌ریزی در جهت ذخیره آب‌های سطحی، هدر رفت آب به‌واسطه شبکه فرسوده آب‌رسانی و انتقال سنتی آب در مزارع و باغات، احداث آب‌بندان های غیراصولی و غیرمجاز، غفلت از سرمایه‌گذاری در بخش تأمین آب شرب از منابع سطحی و پایدار ( همانند احداث سد و آب‌بندان های مجاز و منطقی) و سایر تخلفات ریزودرشت، سوء مدیریت‌ها و بی‌برنامگی‌های نهادهای مرتبط با حوزه آب در سال‌های اخیر باعث شده تا در استان‌هایی که در جوار کوه و دریا قرار دارد و رودخانه‌ها و چشمه‌سارهای طبیعی آن به‌مراتب بیشتر از بسیاری از استان‌های کشور است، موضوع کم‌آبی در بخش کشاورزی، صنعت و آب شرب خانگی به یک بحران جدی تبدیل شود. در حقیقت استان‌هایی که روزگاری به‌واسطه دارا بودن اراضی سرسبز، جنگل‌ها، مراتع و روستاهای آباد آن روزگار زبانزد بود، امروزه در معرض کم‌آبی شدید، خشک‌سالی و حتی هجوم ریزگردها قرارگرفته‌اند!
فرصت سوزی
هرچند تداوم خشک‌سالی و کاهش بارش‌ها درروند صعودی تنش کم‌آبی در این استان‌ها مؤثر بوده ولی باید اذعان داشت فرصت سوزی ها و عدم توجه به تأمین منابع جهت توسعه زیرساخت‌ها در تأمین، نگهداری و بهره‌برداری از منابع آبی نیز ازجمله دلایل اصلی بروز بحران بی‌آبی محسوب می‌شوند.
چاره کار؟
بپذیریم مدیریت منابع آبی با تصفیه آب و استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها، آموزش و بهره‌برداری علمی و منطقی از منابع آب زیرزمینی و روزمینی، اصلاح و مدیریت شبکه آب‌رسانی، اصلاح سیستم توزیع آب و جداسازی آب شرب و غیرقابل‌شرب، آموزش و اصلاح الگوی مصرف، فنّاوری جدید ذخیره‌سازی آب، بازچرخانی و تصفیه پساب‌های خانگی و صنعتی، دستگاه‌های نوین آبیاری در مزارع و باغات، نمک‌زدایی از آب دریا، بهبود حوزه آبریز با عملیات آبخیزداری، جلوگیری از حفر بی‌رویه چاه آب، مقابله با تغییرات آب و هوایی با کاهش دخالت بشر در اکوسیستم مناطق و درنهایت تغییر در سبک زندگی و الگوی مصرف آب تنها برخی از راهکارهایی هستند در دنیا به‌عنوان راهبردهای اساسی مقابله با بحران کم‌آبی در حال اجرا هستند. این طرح‌ها حتی در کشورهای کمتر توسعه‌یافته با جدیت دنبال می‌شوند و در کشوری مثل پاکستان که دولت‌ها همواره با مشکل سیل دست‌به‌گریبان بودند، امروز در بخش آبخیزداری و مهار آب‌های سطحی به پیشرفت‌های قابل‌اعتنایی دست‌یافته‌اند.
بحران آب جدی است. اگر روند مقابله با آن در حد برگزاری جلسه و نشست و کارگروه و ساخت پویانمایی صرفه‌جویی آب و ... باقی بماند و یک رویکرد جدی برای حل آن اتخاذ نشود، بی‌تردید در آینده تبعات آن دامن کشاورزان، صنعتگران و شهروندان را خواهد گرفت. صدای پای آب به گوش کسی خواهد رسید؟