گروه فرهنگ و هنر: در یک تصمیم تاریخی، یونسکو در چهل و سومین کنفرانس خود که در سمرقند برگزار شد، منشور کوروش بزرگ را بهعنوان نخستین سند مکتوب حقوق بشر در تاریخ بشر به رسمیت شناخت؛ اقدامی که ایران را در مرکز توجه میراث انسانی عدالت و آزادی قرار داد. این مصوبه با توافق تمامی کشورها تصویب شد و قرار است اصول کوروش، از احترام به آزادیهای دینی تا عدالت اجتماعی، در برنامههای جهانی یونسکو گنجانده شود؛ گامی نمادین برای پیوند دادن ریشههای شرقی حقوق بشر با آرمانهای جهانی صلح و توسعه پایدار.
منشور کوروش، که به نام استوانه کوروش نیز شناخته میشود، یکی از مهمترین اسناد تاریخی و فرهنگی ایران باستان است که نه تنها در تاریخ ایران، بلکه در تاریخ جهانی اهمیت زیادی دارد. این منشور که در قرن ششم پیش از میلاد توسط کوروش بزرگ، بنیانگذار سلسله هخامنشیان، صادر شده است، به عنوان یکی از نخستین اسناد حقوق بشر در تاریخ بشری شناخته میشود. استوانه کوروش حاوی دستورات و اصولی است که در آن زمان برای حمایت از آزادیهای فردی و حقوق انسانی اتخاذ شده بود، و تأثیرات آن بر جوامع پس از آن هنوز مورد توجه است.
تاریخچه و کشف منشور کوروش
منشور کوروش در سال ۵۳۰ پیش از میلاد به دستور کوروش بزرگ نوشته شد. این منشور در حقیقت یک فرمان حکومتی بود که در آن کوروش به عنوان فرمانروای جدید بابل، به مردم و سرزمینهای تحت سلطه خود اعلام میکند که آزادیهای مذهبی و اجتماعی آنان محفوظ است. منشور به خط اکدی نوشته شده و روی یک استوانه از گل پخته حک شده است. این استوانه در سال ۱۸۷۹ میلادی در حفاریهای باستانشناسی در بابل (واقع در عراق کنونی) کشف شد.
محتوای منشور کوروش
منشور کوروش عمدتاً به اعلام آزادیهای دینی، احترام به حقوق اقوام و ملل مختلف تحت سلطه هخامنشیان، و برقراری عدالت پرداخته است. در این سند، کوروش به مردم اعلام میکند که به جای سلطهگری و ظلم، به حقوق بشر و آزادیهای فردی احترام خواهد گذاشت. مهمترین نکات منشور کوروش عبارتند از:
1. آزادی دینی و مذهبی: کوروش به مردم بابل اعلام میکند که از این پس هر فردی حق دارد به دین خود بپردازد و هیچکس مجبور به پذیرش دین خاصی نخواهد بود. این اقدام بهویژه برای بابلیها که به دین خاصی اعتقاد داشتند، بسیار مهم بود.
2. بازگرداندن معابد و داراییها: کوروش دستور داد معابد و داراییهای مذهبی که بهدست نیروی اشغالگر نابود شده بودند، بازسازی شوند. این اقدام نه تنها احترام به باورهای دینی مردم، بلکه تأکیدی بر اهمیت آزادی و حقوق انسانی در قلمرو تحت سلطه او بود.
3. پایان دادن به ظلم و استثمار: کوروش به وضوح اعلام میکند که هیچکس نباید تحت ظلم و استثمار قرار گیرد و باید عدالت در سراسر سرزمین هخامنشی برقرار شود. همچنین، بردهها و اسرای جنگی که در بابل زندگی میکردند، آزاد شدند و به سرزمینهای خود بازگشتند.
4. حمایت از آزادیهای فردی: منشور کوروش به عنوان اولین سند تاریخی که به حقوق بشر پرداخته شناخته میشود، چراکه در آن به حمایت از آزادیهای فردی و حقوق شهروندان در برابر ظلم و فساد پرداخته شده است.
اهمیت منشور کوروش
در تاریخ حقوق بشر
منشور کوروش از آن جهت مهم است که در دورهای که بیشتر حکومتها با خشونت و ظلم بر مردم خود حکومت میکردند، کوروش با صدور این منشور به دنیای آن زمان نشان داد که میتوان با احترام به آزادیهای فردی و حقوق انسانها نیز سلطنت کرد. بسیاری از مورخان و حقوقدانان بر این باورند که منشور کوروش اولین گامها را در راه تدوین اصول حقوق بشر برداشته است.
این منشور حتی در زمانهای معاصر نیز مورد توجه قرار گرفته است. در دهههای اخیر، برخی از مقامات سازمان ملل متحد و بسیاری از کارشناسان حقوق بشر از منشور کوروش به عنوان یک نمونه از رعایت حقوق بشر و عدالت در دوران باستان یاد کردهاند. جالب است که در بسیاری از اسناد مدرن حقوق بشر، ایدههایی که کوروش در منشورش بیان کرده است، قابل مشاهده است.
منشور کوروش و تأثیر آن
بر دیگر امپراتوریها
کوروش بزرگ در تاریخ به عنوان یک فرمانروای مهربان و سیاستمداری کاردان شناخته میشود. یکی از ویژگیهای برجسته او این بود که در طول حکومت خود، مردم مختلف با فرهنگها و زبانهای مختلف را تحت سلطه خود قرار داد، اما در عین حال با احترام به آداب و رسوم آنان رفتار میکرد. منشور کوروش نشاندهنده این سیاست انسانی است که کوروش در پیش گرفت. این منشور نه تنها در بابل، بلکه در تمامی سرزمینهای تحت سلطه هخامنشیان تأثیرگذار بود و بسیاری از حکومتهای بعدی نیز تحت تأثیر این منشور قرار گرفتند.
به ویژه، در امپراتوریهای روم و یونان باستان، اصول مشابهی از احترام به حقوق انسانی و آزادیهای دینی مشاهده میشود که میتوان رد پای آنها را در منشور کوروش جستجو کرد. همچنین، بسیاری از محققان معتقدند که این منشور به نوعی پیشدرآمدی بر اعلامیه جهانی حقوق بشر در قرن بیستم است.
امروز، منشور کوروش همچنان به عنوان یک نماد از اصول انساندوستی، آزادی و عدالت در دنیای مدرن شناخته میشود. این استوانه که در موزه بریتانیا نگهداری میشود، نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان مورد احترام قرار گرفته است. در ایران، این منشور به عنوان یکی از افتخارات فرهنگی و تاریخی کشور شناخته میشود و یادآور دوران طلایی هخامنشیان و کوروش بزرگ است.