انتشار گزارش تحقیقی روزنامه فایننشالتایمز درباره واردات نفت روسیه توسط هند از طریق کشتیهای تحریمی، بار دیگر توجه جهانی را به نقش دهلینو در معادلات انرژی و ژئوپولیتیک معاصر جلب کرد. این گزارش که بر پایه تصاویر ماهوارهای، دادههای کشتیرانی و اسناد گمرکی تنظیم شده، نشان میدهد شرکت انرژی لاکشمی میتال در هند طی بازه زمانی ژوئیه تا سپتامبر ۲۰۲۵، محمولههایی به ارزش تقریبی ۲۸۰ میلیون دلار نفت خام از بندر مورمانسک روسیه وارد کرد. نکته آن که این محمولهها با استفاده از نفتکشهایی منتقل شدهاند که در فهرست تحریمهای ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارند.
نفت خاکستری و روشهای پنهانکارانه
طبق یافتههای منتشرشده، کشتیهای مورد استفاده برای انتقال نفت روسیه از روشهای پنهانکارانه بهره بردهاند؛ از جمله خاموش کردن سیستمهای موقعیتیاب (AIS) یا ارسال سیگنالهای جعلی برای گمراهسازی رادارها. این تاکتیکها که پیشتر در تجارت نفت ایران و ونزوئلا نیز مشاهده شده بود، به «تجارت نفت خاکستری» شهرت یافته. بر اساس دادههای موسسه Kpler، در ۲۰۲۴ بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز نفت روسیه از طریق چنین روشهایی به بازارهای آسیایی منتقل شد.
جایگاه هند در بازار جهانی انرژی
هند با جمعیتی بیش از ۱.۴ میلیارد نفر و رشد اقتصادی سالانه حدود ۶.۵ درصد، سومین واردکننده بزرگ نفت خام جهان پس از چین و ایالات متحده است. این کشور روزانه حدود ۵ میلیون بشکه نفت وارد میکند که بیش از ۴۰ درصد آن از خاورمیانه و حدود ۳۵ درصد از روسیه تأمین میشود. پس از آغاز جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و اعمال تحریمهای گسترده غرب علیه مسکو، واردات نفت هند از روسیه جهشی چشمگیر داشت؛ بهگونهای که از کمتر از ۱ درصد در ۲۰۲۱ به بیش از ۲۵ درصد کل واردات نفت هند در ۲۰۲۳ رسید.
پیامدهای سیاسی و حقوقی
افشای استفاده هند از کشتیهای تحریمی، زنگ خطرهای سیاسی و حقوقی را برای دهلینو به صدا درآورد. ایالات متحده بارها هشدار داده کشورهایی که به روسیه در دور زدن تحریمها کمک کنند، در معرض تحریمهای ثانویه قرار خواهند گرفت. وزارت خزانهداری آمریکا تاکنون بیش از ۱۸۰ نفتکش مرتبط با صادرات نفت روسیه را تحریم کرد. هرچند هند تاکنون توانست با استناد به نیازهای انرژی و جایگاه خود بهعنوان شریک راهبردی واشنگتن در منطقه هند-پاسیفیک، از فشار مستقیم بگریزد، اما تداوم چنین روندی میتواند روابط دهلی-واشنگتن را تحتالشعاع قرار دهد.
توازنسازی هند میان شرق و غرب
سیاست خارجی هند در سالهای اخیر بر پایه چندجانبهگرایی عملگرایانه بنا شده. از یک سو، دهلینو عضو گروه کواد (QUAD) به همراه آمریکا، ژاپن و استرالیا است و در چارچوب راهبرد مهار چین با واشنگتن همکاری میکند. از سوی دیگر، هند روابط تاریخی و نظامی نزدیکی با روسیه دارد؛ بیش از ۶۰ درصد تجهیزات نظامی ارتش هند ساخت روسیه است و پروژههای مشترکی مانند تولید جنگنده سوخو-۳۰MKI و موشکهای براهموس همچنان ادامه دارد. در حوزه انرژی نیز، پالایشگاههای بزرگ هند مانند ریلیانس اینداستریز و نایارا انرژی (که بخشی از سهام آن متعلق به شرکت روسی روسنفت است) وابستگی بالایی به نفت ارزان روسیه دارند.
واکنشهای بینالمللی
اتحادیه اروپا و آمریکا بارها نسبت به افزایش واردات نفت روسیه توسط هند ابراز نگرانی کردهاند. در مقابل، مقامات هندی تأکید میکنند خرید نفت از روسیه صرفا بر اساس منافع ملی و امنیت انرژی کشور انجام میشود. سوبراهمانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند، در ۲۰۲۳: «اروپا نمیتواند از ما بخواهد نفت نخریم، در حالی که خودشان همچنان گاز روسیه را مصرف میکنند.» این نشان میدهد دهلینو تلاش دارد استقلال راهبردی خود را حفظ کند.
ابعاد اقتصادی و سودآوری
خرید نفت روسیه با تخفیفهای قابل توجه، برای اقتصاد هند سودآور بوده. بر اساس گزارش بلومبرگ، نفت اورال روسیه در ۲۰۲۳ متوسط با ۲۰ تا ۳۰ دلار تخفیف نسبت به نفت برنت فروخته شد. این تخفیفها به پالایشگاههای هندی امکان داد تا محصولات پالایشی مانند دیزل و بنزین را با حاشیه سود بالا به بازارهای آسیایی و حتی اروپایی صادر کنند. صادرات فرآوردههای نفتی هند در ۲۰۲۳ به بیش از ۱۱۵ میلیارد دلار رسید که رکوردی تاریخی است.