کوه آتشفشانی «تفتان» که حدود ۷۱۰ هزار سال خاموش بوده اخیرا فعالیت‌هایی از خود نشان داده است. نتیجه پژوهش جدیدی که در نشریه «ژئوفیزیکال ریسرج لترز» (Geophysical Research Letters) منتشر شده است نشان می‌دهد که ناحیه‌ای از زمین نزدیک به قله آتشفشان تفتان به اندازه ۹ سانتی‌متر در طول ۱۰ ماه بین ژوئیه سال ۲۰۲۳ تا ماه مه ۲۰۲۴ (حدودا از تیر ۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۴) بالا آمده است. این بالا‌آمدگی هنوز کاهش نیافته که به گفته محققان نشان‌دهنده افزایش فشار گاز در زیر سطح آتشفشان است. به گفته دانشمندان باید پایش دقیق‌تری بر روی این آتشفشان صورت بگیرد. این در حالی است که کوه تفتان یک آتشفشان «خاموش» تصور می‌شد.
پابلو گونزالس، آتشفشان‌شناس در مؤسسه محصولات طبیعی و آگروبیولوژی، وابسته به شورای تحقیقات ملی اسپانیا و نویسنده ارشد این مطالعه به پایگاه اینترنتی «لایو ساینس» می‌گوید: «آتشفشان‌ها زمانی خاموش در نظر گرفته می‌شوند که از زمان آغاز دوره هولوسن (۱۱۷۰۰ سال پیش) فعالیتی نداشته باشند». با توجه به فعالیت اخیر در کوه تفتان پابلو گونزالس معتقد است که شاید بهتر باشد این آتشفشان «نیمه‌فعال» توصیف شود.
پابلو گونزالس معتقد است: «این فشار باید در آینده به نوعی آزاد شود؛ یا به‌صورت خشونت‌آمیز یا آرام‌تر». به گفته او، دلیلی برای نگرانی از فوران قریب‌الوقوع وجود ندارد اما آتشفشان باید با دقت بیشتری بررسی شود.»
آتشفشان تفتان، یک آتشفشان چینه‌ای به ارتفاع ۳۹۴۰ متر در جنوب‌شرقی ایران است که در میان مجموعه‌ای از کوه‌ها و آتشفشان‌ها قرار گرفته است. محمدحسین محمدنیا، دانشجویی که زیر نظر پابلو گونزالس فعالیت می‌کند برای نخستین بار در سال ۲۰۲۰ تصاویر ماهواره‌ای از این آتشفشان را بررسی کرد. او در آن زمان هیچ نشانه‌ای از فعالیت قابل توجه مشاهده نکرد. اما در سال ۲۰۲۳، گزارش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی درباره انتشار گاز کوه تفتان منتشر شد؛ گازهایی که حتی از شهر خاش در فاصله ۵۰ کیلومتری قابل استشمام بودند. محمدحسین محمدنیا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای دریافت که سطح زمین نزدیک به قله کوه تفتان افزایشی جزئی دارد که بیانگر افزایش فشار در زیر سطح زمین است.
نشانه‌ای از فوران تفتان وجود ندارد
معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی اکتشافات معدنی کشور اعلام کرد که آتشفشان‌های ایران، از جمله تفتان، در دسته آتشفشان‌های نیمه‌فعال قرار دارند و تغییرات ارتفاع زمین در اطراف این قله به معنای فوران قریب‌الوقوع نیست. رضا شهبازی روز شنبه با تأکید بر اینکه هیچ مدرک قطعی دال بر وقوع فوران یا فعالیت غیرمعمول در آتشفشان تفتان یا دیگر آتشفشان‌های کشور وجود ندارد، گفت: آتشفشان‌های ایران به‌طور کلی نیمه‌فعال بوده و ممکن است در دوره‌هایی فعالیت‌های محدود داشته باشند، اما هیچ نشانه‌ای از فوران‌های بزرگ و مکرر مانند نمونه‌های بین‌المللی مشاهده نشده است. شهبازی افزود برای ارزیابی دقیق وضعیت آتشفشان‌ها باید شاخص‌های متعددی مانند خروج گاز و بخار، فعالیت‌های لرزه‌ای و تغییرات شکل مخروط آتشفشان‌ها به دقت بررسی شود. بر اساس داده‌های موجود، هیچ نشانه غیرطبیعی در فعالیت گسل‌ها یا در میزان خروج گاز آتشفشان‌ها مشاهده نشده است.معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی اکتشافات معدنی کشور، همچنین به پدیده تغییرات موقت در خروج بخار ناشی از ذوب برف و بارندگی اشاره و تأکید کرد که این موارد نباید به‌سرعت به عنوان نشانه‌ای از فعالیت ماگمایی تفسیر شوند. پایش پیوسته نیازمند حمایت‌های بیشتر و همکاری بین‌دستگاهی است تا بتوان شبکه‌ای جامع برای رصد آتشفشان‌های کشور ایجاد کرد.