ایرج حشمتی
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست
جهان شمار ساکنانش از ۸.۲ میلیارد گذشته و زمین از هشدارهای زیست‌محیطی لبریز است، جوانان در خط مقدم انتخاب‌ها، تغییرات و چالش‌ها ایستاده‌اند.
۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵ ( ٢٠ تیرماه) روز جهانی جمعیت است، در شرایطی که جمعیت کره زمین از ۸.۲۳ میلیارد نفر فراتر رفته و بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران، درگیر چالش‌های هم‌زمانی پیر شدن جمعیت و دغدغه‌های جوان‌سازی هستند. این مناسبت، که از سال ۱۹۹۰ به ابتکار سازمان ملل متحد ثبت شده، فرصتی برای بازاندیشی در نسبت جمعیت، زیست‌پذیری و عدالت است.
شعار امسال«توانمندسازی جوانان برای تشکیل خانواده‌هایی که می‌خواهند، در جهانی عادلانه و امیدوارانه»بر محور حق انتخاب آگاهانه و کیفیت زیست تأکید دارد. این رویکرد، نسل جوان را نه‌فقط مخاطب، بلکه کنشگر اصلی آینده‌ای فراگیر و پایدار معرفی می‌کند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در پیام رسمی خود تصریح می‌کند: «جوانان نه‌تنها آینده را شکل می‌دهند، بلکه خواهان آینده‌ای عادلانه، فراگیر و پایدارند.» او با اشاره به چالش‌هایی نظیر نابرابری اقتصادی، بحران اقلیمی، نابرابری جنسیتی و ناآرامی‌های منطقه‌ای، کشورها را به سرمایه‌گذاری در آموزش فراگیر، سلامت جامع، اشتغال شرافتمندانه و حمایت از حقوق تولیدمثل جوانان فرا می‌خواند. این پیام، فراخوانی است جهانی برای سیاست‌گذاری‌هایی که به زیست‌پذیری، تاب‌آوری محیط‌زیستی و عدالت اجتماعی، نگاهی یکپارچه داشته باشندویژگی‌هایی که در کشورهای در حال گذار جمعیتی، از جمله ایران، اهمیت دوچندان دارد. در سطح ملی، ایران طی سال‌های اخیر با اجرای سیاست‌هایی مانند «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، در تلاش بوده تا به چالش‌های ناشی از کاهش نرخ باروری و تغییرات ساختار سنی پاسخ دهد.
چالش های 2025
در سطح جهانی، گزارش تازه «Frontiers ۲۰۲۵» از سوی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، هشدار می‌دهد که چالش‌هایی چون فعال‌شدن ویروس‌های منجمد در اثر گرمایش زمین، افزایش آسیب‌پذیری سالمندان در برابر آلودگی‌ها، و بازگشت آلاینده‌های تاریخی در پی سیلاب‌ها، پیامدهایی جدی برای سلامت عمومی و زیست‌بوم جهانی دارند. این خطرات نشان می‌دهند که رشد جمعیت باید همراه با تقویت تاب‌آوری زیست‌محیطی، توسعه زیرساخت‌های پایدار، و مدیریت مبتنی بر شواهد باشد.
در همین چارچوب، نقش جوانان در خلق نوآوری‌های زیست‌محیطی بیش از گذشته اهمیت دارد. نسل جوان نه‌تنها مخاطب سیاست‌ها، بلکه طراح راه‌حل‌های بومی‌سازی‌شده در حوزه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، کشاورزی هوشمند، شهرهای سبز و فناوری‌های پاک است. سرمایه‌گذاری در کارآفرینی سبز، گسترش آموزش محیط‌زیستی، و حمایت از استارتاپ‌های فناورانه، مسیرهایی مؤثر برای ارتقای زیست‌پذیری شهری و کاهش فشارهای اکولوژیک در دوران گذار جمعیتی فراهم می‌آورد. افکار عمومی و فرهنگ رسانه‌ای نیز نقشی تعیین‌کننده در تغییر نگرش‌ها نسبت به فرزندآوری، نقش زنان، مصرف پایدار و اخلاق زیست‌محیطی دارند. بهره‌گیری هوشمندانه از روایت‌پردازی رسانه‌ای و تولید محتوای فرهنگی منسجم می‌تواند زمینه نهادینه‌سازی گفتمان عدالت زیستی و مسئولیت‌پذیری جمعیتی را در جامعه فراهم کند. افزون بر این، تقویت نقش و مشارکت زنان به‌عنوان عنصر کلیدی پویایی جمعیت و توسعه انسانی، اهمیتی بنیادین دارد. دستیابی به عدالت جنسیتی، تضمین خدمات سلامت تولیدمثل، و حضور فعال زنان در فرایندهای تصمیم‌سازی و طراحی سیاست، نه‌تنها یک مطالبه اخلاقی بلکه ضرورتی برای دستیابی به توسعه‌ای پایدار، انسانی و ماندگار است. در پایان، روز جهانی جمعیت ۲۰۲۵ ما را به یاد مسئولیتی مشترک می‌اندازد: جهانی باید بسازیم که هم‌زمان میزبان جمعیتی رو به رشد و پاسدار منابع طبیعی و اکولوژیک باشد. این هدف، تنها با طراحی و اجرای سیاست‌هایی محقق می‌شود که پیوندی فعال میان عدالت اجتماعی، ظرفیت زیستی، نوآوری فناورانه و توانمندسازی نسل جوان برقرار سازند. جواناناگر شنیده شوند، آگاه باشند و فرصت مشارکت پیدا کنندمی‌توانند نه قربانی بحران‌ها، بلکه نیروی محرکه تحول زیست‌پذیری سیاره باشند.