فقر غذایی

خودکفایی به معنای 
امنیت غذایی نیست
خودکفایی بیان‌کننده توان یک کشور در تأمین اقلام غذایی موردنظر در چهارچوب مرزها و در سطح ملی است. تحقق خودکفایی لزوماً در دسترس بودن غذای سالم کافی و مغذی برای افراد جامعه به‌صورت عادلانه و پایدار را در پی ندارد. واژه خودکفایی، امنیت غذایی را در برنمی‌گیرد. مقایسه امنیت غذایی و خودکفایی صحیح نیست. امنیت غذایی شاخص‌های متعددی برای دستیابی به هدفی جامع و بلندمدت را در برمی‌گیرد. خودکفایی راهبردی خاص و گاه ناقص برای تأمین امنیت غذایی است. گفتمان خودکفایی توسط افرادی مطرح می‌شود که معتقدند برای مقابله با تحریم‌های خارجی و دسترسی به استقلال داخلی باید به منابع درون کشور متکی باشیم. در ۱۰ سال گذشته گفتمان امنیت غذایی به‌مرور جایگزین خودکفایی شده است.

امنیت غذایی درگرو قدرت خرید
یکی از شاخص‌های امنیت غذایی توان مالی تأمین غذا برای افراد جامعه است. ممکن است در سطح ملی یا محلی غذای کافی تولیدشده باشد، اما علی‌رغم دسترسی فیزیکی قدرت خرید گروهی از جامعه برای دستیابی به آن کافی نباشد. در این صورت علی‌رغم وجود غذا و خودکفایی در یک یا چند محصول غذایی، امنیت غذایی حاصل نمی‌شود. قدرت خرید جامعه اصلی‌ترین عامل محدودکننده در دسترسی به امنیت غذایی است. ناتوانی مالی از عوامل مهم در گرسنگی و ناامنی غذایی است. قدرت خرید پایین علت اصلی ناامنی غذایی است در جامعه امن ازنظر غذایی تمام افراد دسترسی دائم به غذای کافی و سالم و مغذی دارند. مهم‌تر آن‌که روند این دسترسی باید پایدار باشد. وضعیت امنیت غذایی در ایران باوجود پیشرفت‌های نسبی، همچنان تحت تأثیر چالش‌های ساختاری و بحران‌های محیطی قرار دارد.

شکاف دریافت کالری در استان‌ها
سال ۱۴۰۱، بیش از نیمی از جمعیت شهری ایران با ناامنی غذایی مواجه بوده‌اند. سرانه کالری دریافتی در مناطق شهری ۲۵۴۰ کیلوکالری است که عمدتاً از غلات تأمین می‌شود. البته تفاوت و نابرابری قابل‌توجهی بین استان‌های کشور ازنظر سرانه کالری دریافتی وجود دارد و بین ۱۹۸۸ تا ۳۱۹۶ کیلوکالری متغیر است.

استان‌های ناامن غذایی
هرمزگان، کهگیلویه‌وبویراحمد و سیستان در گروه استان‌های بسیار ناامن ازنظر غذایی قرار دارند. وضعیت این استان‌ها عمدتاً به دلیل خشک‌سالی شدید، کمبود آب و فقر زیرساخت این‌چنین شده است. از استان‌های ناامن می‌توان به خوزستان (تنش آب و آلودگی منابع آب)، کرمان (کاهش منابع آب زیرزمینی) و ایلام و بوشهر (وابستگی به کشاورزی سنتی و آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی)، اشاره کرد.
چرخه باطل ناپایداری سیستم 
تأمین غذا
ضعف اقتصاد ملی در کمک به مناطق محروم ایران و اثرات تغییرات اقلیمی وضعیت را وخیم‌ کرده است. سیستم غذایی ناپایدار موجب تخریب منابع شده است. بهره‌برداری مفرط در کنار تخریب منابع، سیستم غذا را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ناامنی و گرسنگی به دنبال دارد. این چرخه باطل می‌تواند تا نابودی یک سرزمین و شهروندان ادامه یابد.

وابستگی به واردات
ازنظر تولید و تأمین مواد غذایی، ۳۶.۶درصد غلات موردنیاز ایران، به‌ویژه محصولاتی مانند گندم (۲۳درصد)، ذرت (۷۱درصد) و برنج (۵۲درصد) و بیش از 80 درصد روغن خوراکی از طریق واردات تأمین می‌شود. این وابستگی در هنگام وقوع بحران‌های جهانی مانند جنگ در خاورمیانه، جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های بین‌المللی امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
تنش آبی
تغییرات اقلیم، کمبود آب، خشک‌سالی‌های مکرر، کاهش منابع آب زیرزمینی و مصرف بالای آب در کشاورزی (۲ تا ۳ برابر میانگین جهانی)، باعث کاهش تولید محصولات استراتژیک مانند گندم شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که ۷۰درصد زمین‌های کشاورزی ایران تا سال ۲۰۳۰ به دلیل تنش آبی از قوه لازم جهت تولید تهی خواهد شد. روش‌های سنتی آبیاری و ضعف در زنجیره تأمین، باعث هدر رفت ۳۰درصد از محصولات کشاورزی می‌شود. این مورد ناشی از ناکارآمدی حکمرانی و فرسایش زیرساخت‌ها است.

تنش اقتصادی و فقط غذایی
اصلی‌ترین عامل ازنظر امنیت غذایی، کاهش درآمد طبقه متوسط و فقیر جامعه است. کاهش درآمد، قدرت خرید و دسترسی به غذای کافی و مغذی را کاهش داده است. جامعه به دلیل تنش‌ اقتصادی به دام فقر غذایی می‌افتد. ناپایداری سیستم تولید کشاورزی، استفاده‌ بی‌رویه، نادرست و ناپایدار از منابع نه‌تنها استمرار تولید غذا، بلکه بستر زندگی و حیات جامعه و سرزمین را با تهدید روبه‌رو می‌کند.

راهکار
اکنون تأکید بر کشاورزی پایدار ضروری است. باید از طریق بهبود بهره‌وری تولیدات کشاورزی در کنار استفاده بهینه از منابع کمتر، غذای بیشتری تولید کنیم. تحقق این امر نیازمند نوآوری و بهبود فناوری در بخش کشاورزی است. سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های کشاورزی، اصلاح دستگاه‌های تولید در محیط کنترل‌شده، بهبود گونه‌ها و تولید بذرهای اصلاح‌شده در بهبود وضعیت امنیت غذایی اثرگذار خواهد بود. مهم‌ترین نکته‌ در امنیت غذایی، بهبود دسترسی فیزیکی و بهبود قدرت خرید جامعه است. حمایت اجتماعی، افزایش هدفمند یارانه‌ها به شیوه صحیح و برنامه‌های تغذیه‌ای برای خانوارهای کم‌درآمد و آسیب‌پذیر می‌تواند از گرسنگی و سو تغذیه جلوگیری کند. برگرفته از تجارت نیوز