ستاره صبح-

سال 1895 شورای شهر ونیز، بیینال ونیز را پایه‌گذاری کرد و اولین دوره جشنواره فیلم ونیز هم باهمت کنت جوزپه ولپی، تاجر و سیاستمدار و مدیر بیینال و در دل دوازدهمین بیینال ونیز، از 6 تا 21 آگوست 1932 برگزار شد تا اولین جشنواره فیلم بین‌المللی به نام ونیز ثبت شود. این جشنواره در طول سال‌های جنگ جهانی دوم برگزار نمی‌شد و در برخی سال‌ها، بخش مسابقه آن فعال نبود. بااین‌حال یکی از بزرگ‌ترین جشنواره‌های سینمایی جهان به شمار می‌رود. جایزه بهترین فیلم جشنواره که همان «شیر سن مارکو» شهر ونیز است، با عنوان «شیر طلایی» از سال 1949 اعطا شده است. تاکنون 25 کشور جایزه شیر طلایی ونیز را دریافت کرده‌اند که فرانسه با 15 جایزه، ایتالیا با 11 جایزه، آلمان با 10 جایزه، آمریکا با 8 جایزه و انگلستان با 6 جایزه در صدر کشورهای برنده شیر طلایی ونیز هستند. ایران نیز یک‌بار در سال 2000 برای فیلم «دایره» (جعفر پناهی) این جایزه را از آن خود کرده است. از نکات قابل‌توجه درباره حضور ایران در این جشنواره این است که موج نوی سینمای ایران که در سال 1971 با فیلم «گاو» (داریوش مهرجویی) آغاز شده بود، اولین بار در ونیز موردتوجه قرار گرفت و پس‌ازآن به دیگر کشورها راه پیدا کرد. تعدادی از مهم‌ترین تولیدات یک سال گذشته سینمای جهان، به خصوص آثاری که کارگردانان‌شان در دوره‌های پیشین جشنواره حضور داشته‌اند به صورت غیررقابتی در بخش «خارج از مسابقه» روی پرده می‌روند. همچنین بخش «افق‌ها»ی جشنواره اختصاص به فیلم‌هایی از گرایش‌های جدید دنیای سینما بدون توجه به ژانر یا مدت زمان آن‌ها دارد؛ آثاری که سعی کرده‌اند هنر سینما را دوباره تعریف کنند در این بخش نمایش داده می‌شوند.

فیلم‌های مسابقه اصلی
در جشنواره امسال فیلم ونیز که نخستین جشنواره معتبری است که پس از آغاز شیوع کرونا برگزار می‌شود، ۱۸ فیلم به رقابت اصلی می‌پردازند که در ادامه آن‌ها را مرور خواهیم کرد. 1. «در میان مردن» (هیلال بایداروف)، آذربایجان و آمریکا. داستان مردی که از مادرش جدا می‌شود و تجربیات غریبی را درباره مرگ از سر می‌گذارند. 2. «عشایر» (کلوئه زائو)، آمریکا. داستان زندگی زنی به نام فرن که زندگی مدرنش را رها می‌کند تا با وانت خود زندگی عشیره‌ای را تجربه کند. 3. «کجا می‌روی آیدا؟» (جاسمیلا زبانیک)، بوسنی و هرزگوین. داستان واقعی دختر مترجمی به نام آیدا در سال ۱۹۹۵ که برای گروه‌های صلح سازمان ملل در بوسنی کار می‌کند. 4. «و فردا تمام جهان» (جولیا فون‌هاینز)، آلمان و فرانسه. لوئیزا و گروهش در برابر موج حملات نژادپرستانه در آلمان می‌ایستند. 5. «حواری» (چایتانیا تامانه)، هند- داستان کسی که در هیاهوی شهر بزرگی چون بمبئی به دنبال رویای خود برای خواننده شدن است. 6. «دیگر هرگز برف نخواهد بارید» (مائوُگوژاتا شوموفسکا و میشل انگلارت)، لهستان و آلمان. داستان یک ماساژ دهنده مرموز در اوکراین که به رهبر یک فرقه عقیدتی بدل می‌شود. 7. «شب» (جیان فرانکو روسی)، ایتالیا، فرانسه و آلمان؛ مستندی که در طول سه سال در کردستان، عراق و سوریه و لبنان تصویربرداری شده و خشونت رایج پیرامون زندگی مردم را تصویر می‌کند. 8. «پدر ما» (کلودیو نوسه)، ایتالیا. داستان پسری ۱۰ ساله که شاهد یک حمله تروریستی به پدرش است. 9. «خانم مارکس» (سوزانا نیچیارللی)، ایتالیا، بلژیک. داستان النور، جوان‌ترین دختر کارل مارکس که برای حقوق کارگران و زنان می‌جنگید. 10. «تکه‌های یک زن» (کورنل موندروکسو)، کانادا، مجارستان. داستان زوجی که فرزندشان را به هنگام تولد در خانه از دست می‌دهند. 11. «بچه‌های خورشید» (مجید مجیدی)، ایران. داستان کودکانی چون علی و دوستانش که برای تأمین خانواده‌هایشان کار می‌کنند. 12. «رفقای عزیز!» (آندری کونچالوفسکی)، روسیه. داستان واقعی کارگرانی که در سال ۱۹۶۲ در شهری در شوروی سابق، به دلیل اعتصاب با گلوله‌های ارتش کشته شدند. 13. «لیلا در حیفا» (آموس گیتای)، اسراییل و فرانسه. داستان پنج زن در یک شب در کلوپی در حیفا. 14. «فرمان جدید» (میشل فرانکو)، مکزیک، فرانسه. داستان زندگی یک خانواده که تلاش دارند از هرج‌ومرج زندگی روزانه در مکزیک بگریزند. 15. «دنیایی که می‌آيد» (مونا فستولد)، آمریکا. داستان زنی به نام ابیجیل در قرن نوزدهم که با شوهرش مزرعه‌ای را به راه می‌اندازند، اما او عاشق مرد همسایه می‌شود. 16. «خواهران ماکالوسو» (اما دانته)، ایتالیا. پنج خواهر برای یک تشییع‌جنازه در پالرمو به هم می‌پیوندند و این سرآغاز کنکاشی است در اسرار خانواده. 17. «همسر جاسوس» (کیوشی کوروساوا)، ژاپن. طی جنگ جهانی دوم عشق یک زن به همسرش با ورود یک زن دیگر به زندگی آن‌ها مورد چالش قرار می‌گیرد. 18. «معشوقان» (نیکول گارسیا)، فرانسه. توضیح دقیقی درباره داستان این فیلم وجود ندارد.

هیئت‌داوران جشنواره
اعضای هیئت داوری بخش‌های مختلف هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز، چهره‌های شاخص و برجسته‌ای از سینمای جهان هستند. کیت بلانشت بازیگر زن استرالیایی به‌عنوان رئیس هیئت‌داوران بخش مسابقه اصلی موسوم به «ونیز ۷۷» است و در کنار او ورونیکا فرانز کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس زن اتریشی، جوانا هاگ کارگردان و فیلمنامه نویس زن انگلیسی، نیکولا لاجیویا نویسنده مرد ایتالیایی، کریستین پتزولد کارگردان مرد آلمانی، کریستی پوییو کارگردان و فیلمنامه نویس مرد رومانیایی و لودیواین سانیه بازیگر زن فرانسوی قرار دارند. در بخش رقابتی «افق‌ها»، کلر دنی کارگردان زن فرانسوی، اسکار آلگریا کارگردان مرد اسپانیایی، فرانچسکا کومنچینی کارگردان و فیلمنامه نویس زن ایتالیایی، کاتریل شوری تهیه‌کننده مرد اسراییلی و کریستین واچون تهیه‌کننده زن آمریکایی به داوری فیلم‌ها خواهند پرداخت. هیئت داوری «جایزه لویبجی دو لارنتیس» (بهترین فیلم اول جشنواره) را هم کلودیو جیووانسی کارگردان، فیلمنامه نویس و موزیسین ایتالیایی، رمی بون هوم مدیر جدید جشنواره فیلم مراکش از فرانسه و دورا بوچوچا تهیه‌کننده زن تونسی تشکیل می‌دهند. هیئت داوری بخش «واقعیت مجازی» هم سلین تریکارت نویسنده زن آمریکایی، آسیف کاپادیا مستندساز مرد انگلیسی و هیدئو کوجیما نویسنده مرد بازی‌های ویدئویی از ژاپن خواهند بود. گفتنی است هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز جایزه‌های «شیر طلایی یک عمر دستاورد هنری» امسال خود را به آن هویی کارگردان زن هنگ‌کنگی و تیلدا سوینتون بازیگر زن انگلیسی اعطا خواهد کرد.

طلوع مجیدی با خورشید
مجید مجیدی، کارگردان 61ساله ایرانی که برای سال‌ها یکی از مهم‌ترین چهره‌های سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی بود، 12 سال پس از درخشش جهانی «آواز گنجشک‌ها» در یک جشنواره بزرگ جهانی حضور خواهد داشت. او اگرچه با اثر تحسین‌شده‌اش، «بچه‌های آسمان» توانست به‌عنوان اولین فیلم ایرانی نامزد جایزه اسکار شود، اما «آواز گنجشک‌ها» پایان حضورش در سطح اول سینمای دنیا بود. مجیدی بعد از حضور در جشنواره برلین با «آواز گنجشک‌ها» (که جایزه بهترین بازیگر مرد توسط رضا ناجی را برایش به ارمغان آورد)، سال‌ها  در جشنواره‌های مهم جهانی حضور نداشت و مشغول ساخت اثر «محمد رسول‌الله» بود که برخلاف انتظارها هیچ موفقیت ویژه‌ای در سطح جهانی برایش نداشت و فیلم‌سازی‌اش در هند هم نتوانست او را به جایگاه سابقش بازگرداند. اما او با نمایش فقر و سختی‌های زندگی همراه با امید، شور و تلاش برای تغییر در «خورشید» امضای همیشگی‌اش را تکرار کرده و به تعبیر نگارنده، طلوعی دوباره در سینما داشته است. بنابراین می‌توان انتظار داشت که مجیدی و گروهش دست‌خالی از ونیز بازنگردند. هرچند رقیبان مجیدی هم چندان دست‌بسته نیستند. اساساً وقتی صحبت از قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان به میان می‌آید، باید انتظار نام‌های بزرگ را هم کشید. فقط کافی است نگاهی به برگزیدگان سه سال گذشته جشنواره بیندازیم تا ببینیم فیلم‌های مشهوری مثل «جوکر» (تاد فیلیپس)، «رُما» (آلفونسو کوارون) و «شکل آب» (گیرمو دل‌تورو) شیر طلایی جشنواره را از آن خود کرده‌اند.

ترین‌های ایران در جشنواره
امیدهای ایرانیان به مجیدی برای کسب جایزه از ونیز جایی بیشتر می‌شود که بدانیم سینمای ایران سابقه درخشانی در جشنواره فیلم ونیز دارد. تاکنون نام‌های بزرگی از سینمای ایران در این جشنواره حضور پیدا کرده‌اند و بسیاری از آن‌ها برنده جایزه هم شده‌اند. از «جایزه فیپرشی» (فدراسیون بین‌المللی منتقدان سینما) داریوش مهرجویی در سی‌ودومین دوره این جشنواره با فیلم «گاو» گرفته تا عباس کیارستمی که تقریباً ۳ دهه پس از آن، با فیلم «باد ما را خواهد برد»، جایزه ویژه هیئت‌داوران جشنواره را تصاحب کرد. درست یک سال پس از حضور موفق کیارستمی، نوبت به جعفر پناهی رسید که با فیلم «دایره» شیر طلایی جشنواره ونیز را از آن خود کند. این فیلم در پنجاه و هفتمین دوره جشنواره فیلم ونیز در سال 2000 به نمایش درآمد و پنج جایزه دیگر نیز گرفت؛ جایزه فیپرشی، جایزه یونیسف، تقدیرنامه کلیسای جهانی، جایزه بهترین بازیگر زن برای مجموعه بازیگران زن فیلم از طرف سندیکای ملی نویسندگان سینمایی ایتالیا و جایزه سرجیو ترازاتی. سمیرا مخملباف نیز در همین سال به‌عنوان دومین داور ایرانی در بخش مسابقه رسمی حضور داشت. پیش از وی، در پنجاه و دومین دوره جشنواره فیلم ونیز در سال 1374، عباس کیارستمی به‌عنوان نخستین سینماگر ایرانی بر مسند داوری بخش رسمی نشسته بود. نکته قابل‌توجه دیگر آن است که مدال برنز بخش فیلم‌های کوتاه ونیز برای فیلم «یک آتش» (ابراهیم گلستان) اولین جایزه بین‌المللی تاریخ سینمای ایران بود که رهاورد همین جشنواره بود. آخرین افتخارآفرینی نمایندگان ایران در بخش اصلی مسابقه جشنواره ونیز، به دوره هفتاد و یکم جشنواره در سال 1393 بازمی‌گردد که در آن رخشان بنی اعتماد با فیلم بلند «قصه‌ها» جایزه بهترین فیلمنامه را دریافت کرد. آخرین رهاورد سینمای ایران از ونیز هم از هفتاد و چهارمین دوره به دست آمد و آن‌هم جایزه بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر مرد بخش «افق‌ها» بود که وحید جلیلوند و نوید محمدزاده برای فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» این جوایز را تصاحب کردند. سال گذشته هم در هفتاد و ششمین دوره جشنواره فیلم ونیز فیلم «متری شش و‌نیم» ساخته سعید روستایی در بخش افق‌های جشنواره حضور داشت که توفیقی کسب نکرد. همچنین در میان فیلم‌های بازسازی‌شده برگزیده بخش کلاسیک‌های ونیز در سال گذشته، دو فیلم ایرانی «خانه سیاه است» ساخته فروغ فرخزاد و «تپه‌های مارلیک» ساخته ابراهیم گلستان در این فهرست حضور داشتند.

رهاورد ایران از ونیز
سینماگران ایرانی تاکنون با 101 عنوان فیلم در 34 دوره از 76 دوره جشنواره فیلم ونیز حضور داشته‌اند که 75 فیلم محصول سینمای ایران و 26 فیلم محصول دیگر کشورها بوده‌اند. از 75 فیلم محصول ایران، 67 فیلم از محصولات رسمی و دارای مجوز بوده و تنها 8 فیلم بدون مجوز به جشنواره ونیز راه پیدا کرده‌اند. سینماگران ایرانی حضور یافته در جشنواره ونیز تاکنون 55 جایزه از این جشنواره دریافت داشته که 42 جایزه برای محصولات تولیدشده در ایران و 13 جایزه برای تولیدات دیگر کشورها بوده است. سیزده داوری نیز برای سینماگران ایرانی در بخش‌های مختلف جشنواره فیلم ونیز محقق شده است.  تاکنون 58 سینماگر ایرانی در جشنواره ونیز فیلم داشته‌اند که امیر نادری و رامین بحرانی با 7 فیلم، عباس کیارستمی و ابراهیم گلستان با 6 فیلم، ناصر تقوایی و محسن مخملباف هر یک با 4 فیلم، داریوش مهرجویی، ابوالفضل جلیلی و جعفر پناهی با 3 فیلم، و سهراب شهید ثالث، رخشان بنی اعتماد، مرضیه مشکینی، نادر تکمیل همایون، بابک پیامی، فریبرز کامکاری، حنا مخملباف، سامان سالور، شیرین نشاط، علی عسگری و وحید جلیلوند با 2 فیلم، نام خود را در تاریخ این جشنواره ثبت کرده‌اند. اکنون همه نگاه‌ها به جشنواره امسال است تا مشخص شود آیا مجید مجیدی می‌تواند درخشش جهانی سال‌های دور خود را تکرار کند و بار دیگر نام ایران را بر صحنه جشنواره معتبر ونیز بلندآوازه کند یا خیر. باید تا ده روز دیگر صبر کرد!