در ایالات متحده آمریکا، که بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین بازار سرمایه در جهان را دارد، چندین شاخص اصلی وجود دارد که هر کدام بخشی از بازار را نمایندگی می‌کنند. در کنار شاخص‌هایی مانند S&P 500 و Nasdaq Composite، یکی از قدیمی‌ترین، شناخته‌شده‌ترین و پرتکرارترین این شاخص‌ها، میانگین صنعتی داو جونز (Dow Jones Industrial Average) یا به اختصار DJIA است. اما این شاخص دقیقاً چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود؟ و چه کاربردی در دنیای مالی امروز دارد؟ این مقاله به بررسی این شاخص مهم می‌پردازد.
میانگین صنعتی داوجونز که اغلب به سادگی با نام "داوجونز" شناخته می‌شود، یکی از شاخص‌های اصلی بازار سهام در ایالات متحده آمریکاست. این شاخص در سال ۱۸۹۶ توسط چارلز داو، یکی از بنیان‌گذاران شرکت داوجونز، ایجاد شد و از آن زمان تاکنون به عنوان معیاری برای سنجش وضعیت عمومی بازار سهام آمریکا به کار می‌رود. داوجونز یک شاخص باسابقه طولانی است که بیش از یک قرن تحولات اقتصادی و صنعتی آمریکا را رصد کرده است.
ماهیت میانگین صنعتی داوجونز، پیگیری عملکرد ۳۰ شرکت بزرگ و معتبر سهامی عام است که دفتر مرکزی آن‌ها در ایالات متحده قرار دارد. این شرکت‌ها از میان صنایع مختلف انتخاب می‌شوند و به طور کلی به عنوان نماینده‌ای از بخش‌های صنعتی بزرگ و مهم اقتصاد آمریکا در نظر گرفته می‌شوند.
با توجه به اینکه این شاخص تنها ۳۰ شرکت را پوشش می‌دهد، تمرکز آن بر روی شرکت‌های بزرگ و شناخته‌شده است و به همین دلیل، تغییرات در ارزش سهام این شرکت‌ها تأثیر مستقیمی بر حرکت شاخص داوجونز دارد. این محدودیت در تعداد شرکت‌ها، همانطور که در ادامه خواهیم دید، یکی از نقاط ضعف این شاخص نیز محسوب می‌شود.
شاخص میانگین صنعتی داوجونز با وجود برخی انتقادات به روش محاسبه و دامنه محدود شرکت‌هایش، همچنان یکی از پراستفاده‌ترین و مهم‌ترین شاخص‌های بازار سهام در جهان محسوب می‌شود و کاربردهای متعددی دارد:
اصلی‌ترین کاربرد داوجونز، نشان دادن میانگین عملکرد قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگ و تأثیرگذار در اقتصاد آمریکاست. این شاخص به سرعت تصویری کلی از وضعیت این غول‌های صنعتی و مالی ارائه می‌دهد.
داوجونز اغلب به عنوان دماسنجی برای سنجش سلامت کلی اقتصاد ایالات متحده در نظر گرفته می‌شود. از آنجایی که شرکت‌های تشکیل‌دهنده آن از بخش‌های مختلف صنعتی و تجاری آمریکا هستند و تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد دارند، روند حرکت این شاخص می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت رشد، رکود یا ثبات اقتصادی باشد. رشد داوجونز معمولاً با خوش‌بینی نسبت به آینده اقتصادی همراه است.
سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی و رسانه‌ها به طور روزانه و حتی لحظه‌ای تغییرات شاخص داوجونز را دنبال می‌کنند تا از روند کلی بازار سهام آمریکا مطلع شوند. حرکت‌های صعودی یا نزولی قابل توجه در این شاخص به تیتر اصلی اخبار مالی تبدیل می‌شوند و بر احساسات بازار تأثیر می‌گذارند.
بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مدیران پورتفولیو و سرمایه‌گذاران شخصی از داوجونز به عنوان یک معیار (Benchmark) برای مقایسه عملکرد سرمایه‌گذاری‌های خود استفاده می‌کنند. یک سرمایه‌گذار ممکن است عملکرد پورتفولیوی خود را با بازدهی داوجونز در یک دوره زمانی مشخص مقایسه کند تا ببیند آیا توانسته است بهتر از میانگین این ۳۰ شرکت بزرگ عمل کند یا خیر.
به دلیل قدمت بسیار زیاد، داوجونز دارای اهمیت تاریخی و روانی بالایی در بازارهای مالی است. اعداد رندی مانند "عبور داوجونز از مرز ۲۰۰۰۰ یا ۳۰۰۰۰ واحد" به نقاط عطف روانی مهمی تبدیل می‌شوند و توجه گسترده‌ای را به خود جلب می‌کنند.
با وجود اهمیت تاریخی و کاربردهای فراوان، شاخص میانگین صنعتی داوجونز بی‌عیب و نقص نیست و انتقادات مهمی به آن وارد است:
شاید بزرگ‌ترین ضعف داوجونز، پوشش تنها ۳۰ شرکت از هزاران شرکت سهامی عام در آمریکاست. این ۳۰ شرکت، هرچند بزرگ هستند، اما نماینده کل اقتصاد یا حتی کل بازار سهام نیستند. بخش‌های مهمی مانند شرکت‌های کوچک و متوسط یا بخش‌های خاصی از اقتصاد ممکن است در این شاخص حضور کمرنگی داشته باشند یا اصلاً حضور نداشته باشند. به همین دلیل، داوجونز نمی‌تواند تصویر کاملی از سلامت و روند کلی بازار سهام آمریکا ارائه دهد.
روش محاسبه قیمت-وزنی باعث می‌شود که شرکت‌هایی با قیمت سهام بالاتر، تأثیر نامتناسبی بر شاخص داشته باشند. به عنوان مثال، اگر شرکت A قیمت سهام ۵۰۰ دلاری و شرکت B قیمت سهام ۱۰۰ دلاری داشته باشد، افزایش ۱ دلاری در قیمت سهام شرکت A پنج برابر بیشتر از افزایش ۱ دلاری در قیمت سهام شرکت B بر مقدار شاخص تأثیر می‌گذارد، حتی اگر شرکت B از نظر ارزش بازار بسیار بزرگ‌تر از شرکت A باشد.
این ویژگی می‌تواند باعث شود که حرکت شاخص، بازتاب دقیقی از تغییرات واقعی در ارزش کل بازار نباشد. شاخص‌های ارزش-وزنی مانند S&P 500 که وزن هر شرکت را بر اساس ارزش بازار آن تعیین می‌کنند، از این منظر نماینده بهتری برای بازار کلی سهام در نظر گرفته می‌شوند.
بطور کلی، عملکرد میانگین صنعتی داوجونز توسط تریدرها در بازارهای مختلف مالی دنبال می‌شود. نمادها در فارکس و سایر پلتفرم‌های معاملاتی به تریدرها اجازه می‌دهند تا تغییرات قیمتی این شاخص را رصد کرده و بر اساس آن تصمیمات معاملاتی بگیرند. این شاخص به صورت قراردادهای مابه‌التفاوت (CFD) یا قراردادهای آتی (Futures) در پلتفرم‌های معاملاتی قابل معامله است.
نماد داوجونز در فارکس یا سایر پلتفرم‌های CFD معمولاً با عناوینی مانند "DJI", "US30", یا "Wall Street" نشان داده می‌شود و تریدرها می‌توانند با استفاده از این نمادها، بر روی تغییرات قیمت شاخص بدون نیاز به خرید و فروش مستقیم سهام ۳۰ شرکت تشکیل‌دهنده آن، معامله کنند. این امکان، داوجونز را به ابزاری مهم برای تریدرهای روزانه و نوسان‌گیر تبدیل کرده است.