مطالعات نشان می‌دهد که جنگل‌ها برای اولین بار حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش به وجود آمدند، در واقع می‌توان گفت که تا پیش از این زمین عمدتا سنگ و خاک بوده است، تصور کنید دوباره آن روزها تکرار شود، درختان از بین بروند و دوباره تاریکی زمین را فرا بگیرد، قطعا برای بشر امروزی چنین تصوری وحشتناک است اما اگر با همین فرمانی که در پیش گرفته‌ایم پیش رویم چنین صحنه‌هایی دور از انتظار نخواهد بود.

بهره کشی بیش از حد از جنگل‌ها جان این اکوسیستم را گرفته است به طوری که روزانه حدود ۵۰۰ هکتار از عرصه های جنگلی خود را در کشور از دست می‌دهیم، این شرایط در جهان هم حاکم است، در دو دهه گذشته وسعت جنگل‌های دست نخورده سراسر دنیا ۱۲ درصد کاهش یافته است، این در حالیست که جنگل‌ها مامن هزاران گونه گیاهی و جانوری هستند و جزو متنوع‌ترین جوامع زیستی جهان و غنی‌ترین تنوع زیستی زمین محسوب می‌شوند.

کارشناسان معتقدند اگر فشارها بر روی جنگل‌ها کاهش نیابد و بهره برداری پایدار صورت نگیرد قطعا دیگر جلودار تخریب نخواهیم بود و به مرحله ورشکستگی خواهیم رسید این در حالیست که مطابق تعریف سازمان ملل، جنگل‌ها بیش از ۳۳ نوع خدمت غیر قابل معامله ارائه می‌کنند، منظور از خدمات غیر قابل معامله خدماتی است که به راحتی نمی‌شود در نظام اقتصادی حاکم بر جهان برای آن ارزش ریالی قائل شد.

یکی از مهم‌ترین خدماتی که جنگل‌ها به اکوسیستم‌ها ارائه می‌کنند تولید اکسیژن است، خدمت بعدی ترسیب کربن، تعدیل اقلیمی و افزایش ظرفیت گرمایی زمین است که سبب می‌شود تا تفاوت دمای شب و روز کاهش یابد، علاوه بر این جنگل‌ها مهم‌ترین ذخیره آب در کوهستان‌ها و رویشگاه‌هایی هستند که در آنجا مستقر شدند، نرخ فرسایش خاک را کاهش می‌دهند، مهم‌ترین عامل برای آشیانه سازی و تنوع زیستی هستند که از مهم‌ترین منابع تأمین غذا برای حیات وحش و تداوم کیفیت تنوع زیستی محسوب می‌شوند در عین حال میوه های درختان جنگلی و چوب درختان جنگلی همیشه در اقتصادی که انسان‌ها به آن نیازمندند مفید بوده است.

اهمیت جنگل‌ها به حدی است که مطابق برآورد برنامه عمران سازمان ملل (undp)، ارزش هر یک هکتار جنگل ده‌ها برابر یک هکتار زمین کشاورزی است، در کشورهایی مانند ایران که در مناطق خشک قرار دارند و فقط بخش کوچکی از سرزمینشان از رویشگاه های جنگلی برخوردار است، به مراتب ارزش جنگل بیشتر می‌شود از این رو حفاظت از این عرصه‌ها با اهمیت خواهد بود.

با نگاهی گذرا به جنگل‌ها می‌توان فهمید که تمام جنگل های دنیا از شرایط نامساعد رنج می‌برند و بخش زیادی از آنها در آستانه فروپاشی قرار دارند، بر این اساس سازمان ملل در ۲۸ نوامبر سال ۲۰۱۲ یکم مارس برابر با اول فروردین ماه را روز جهانی جنگل‌ها نامگذاری کرده است، این کار با هدف بالا رفتن آگاهی مردم نسبت به اهمیت جنگل‌ها انجام شد و بعد از آن هر سال در کشورهای مختلف برنامه های متنوعی برگزار می‌شود.

در ایران این روز مصادف شده است با شروع تعطیلات نوروزی و رفتن مردم به دامن طبیعت و دل جنگل ها، این تفریحات اگر مسئولانه نباشد قطعا ضربه محکمی بر پیکر بی جان جنگل‌ها وارد می‌کند بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از طبیعت همواره بر گردشگری مسئولانه تاکید دارد، در این راستا معاون آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ایران کشوری است که بر روی کمربند خشک زمین قرار گرفته در واقع ۹۳ درصد آن خشک و نیمه خشک است و ۷ درصد کشور را عرصه های جنگلی به خود اختصاص داده است آنهم نه اینکه جنگل های بسیار انبوهی باشد، خیلی از جنگل های ما مانند زاگرس بسیار تُنُک و تخریب شده هستند.

هادی کیادلیری افزود: جنگل های شمال کشور نسبت به جاهای دیگر تا حدودی انبوه هستند، آنهم به دلیل دست‌بردها و دستکاریهایی که در آنها اتفاق افتاده بسیار صدمه دیدند و آسیب پذیر شدند، در واقع بیشتر مناطق را به روش های مختلف تخریب کردیم، دیگر جنگل های کشور چه در شمال، چه زاگرس و چه غرب ظرفیت تخریب بیشتر از این را ندارند، از این رو فشار بیشتر از این می‌تواند باعث از هم پاشیدن این اکوسیستم‌ها شود.

وی اظهار داشت: سرانه جنگل در کشور ما هم نسبت به دنیا بسیار پایین است، اگر در دنیا سرانه هر فرد ۶ تا ۷ دهم هکتار باشد در ایران این سرانه ۲ دهم هکتار است، این نشان می‌دهد که باید خیلی مواظب جنگل های خود باشیم، البته این تخریب های محیط زیستی همه جای دنیا وجود دارد و یک بحران جهانی است اما در کشور ما به علت خشک و کم بارش بودن، شرایط اسثتنایی تر است و بیشتر نیاز به توجه و دقت دارد.

گردشگری بی قاعده عامل تخریب جنگل ها

وی با اشاره به تعطیلات روزهای نوروز و حجم گردشگر به طبیعت گفت: در این روزها حجم گردشگر به طبیعت زیاد است که باید یک سری مسائل را رعایت کنند، متأسفانه یکی از مواردی که به جنگل‌ها آسیب وارد می‌کند البته در کنار عوامل مختلف، گردشگری های بی قاعده است، یعنی گردشگری طبیعی باید ضابطه‌مند انجام شود تا هم حال طبیعت و هم گردشگر خوب شود، در واقع بحث اکوتوریسم روش های درمانی محسوب می‌شود اما اگر بی برنامه و بی قاعده باشد می‌تواند معضلات بسیار جدی ایجاد کند.

کیادلیری تاکید کرد: گردشگر باید آگاهانه وارد طبیعت شود، به عنوان مثال جنگل های شمال که قطعا محل ورود بسیاری از گردشگران است، مربوط به دوره باستان هستند و قدمت بسیار طولانی دارند، با جنگل های اروپا قابل مقایسه نیستند، گونه‌هایی که در این جنگل‌ها وجود دارد منحصر به فرد هستند و در دنیا به اسم ایران ثبت شده اند که هم شامل گونه های گیاهی و هم جانوری می‌شود، بر این اساس توجه بیشتر به این مسئله ضروری است.

وی ادامه داد: متأسفانه وقتی وارد طبیعت می‌شویم نکات اولیه را هم رعایت نمی‌کنیم، از ریختن زباله گرفته تا برپا کردن آتش و شکستن سرشاخه ها، ورود وسایل نقلیه، که اینها می‌تواند جنگل‌ها را از این که حالشان بد است بدتر کند، همه مردم حقشان است که از طبیعت لذت ببرند اما باید از آنها خواهش کرد که آگاهانه این کار را انجام دهند و ورودشان باعث بهتر شدن وضعیت جنگل‌ها شود نه اینکه تخریب به همراه داشته باشد.

تخریب بیش از این جایز نیست

معاون آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بر اساس آمار از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ روزانه حدود ۵۰۰ هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع ایران کاهش یافته است، یعنی در این مدت عملا حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور کم شده است که بسیار تکان دهنده است شاید حتی غیر قابل باور باشد اما تمام مستندات آن وجود دارد، هم به لحاظ سطح و هم به لحاظ کیفی کاهش داشتیم این نشان می‌دهد که دیگر فشار و تخریب بیشتر از این جایز نیست اگر نخواهیم رویکرد خود را تغییر دهیم و تعلل کنیم دیگر جلودار تخریب نخواهیم شد و به مرحله مرحله ورشکستگی خواهیم رسید و دیگر برگشت پذیر نخواهد بود.

وی اظهار داشت: الان جنگل های زاگرس همین شرایط را دارد و برگشت پذیری آن بسیار دشوار شده است، شمال کشور هم در همین مسیر حرکت می‌کند و اگر ادامه یابد کار به جایی می‌رسد که از هم بپاشند، اینها آمارهای بسیار تکان دهنده‌ای است که باید درباره آنها فکر شود، اینکه علت این حجم تخریب و کاهش سطح چه بوده است، چطور تا این حد تغییر کاربری پیدا کردند بسیار مهم است.

آموزش کلید تغیر رفتار انسان است

کیادلیری ادامه داد: در کنار تمام این فشارها مردم هم مسئولیتهایی دارند، باید تلاش کنیم اندک جنگلهایی که باقی مانده را حفظ کنیم و بیشتر از این تخریب نشود، گاهی فکر می‌کنیم که کودکان آینده سازان هستند در حالیکه در زمینه محیط زیست و طبیعت این ما هستیم که آینده سازان هستیم در واقع اقدامات ما آینده را می‌سازد.

وی گفت: در این میان آموزش نقش اساسی دارد، آموزش کلید تغییر رفتار انسان است، آموزشی که همراه با آگاهی باشد یعنی آگاهی را برای ما بیاورد نتیجه بخش است، گاهی آموزش داریم، اطلاعات هم داریم اما در رفتار تأثیر ایجاد نمی‌کنند، این روند فایده‌ای ندارد در حالیکه آموزش باید رفتار ما را اصلاح کند چون دلیل تخریب عدم آگاهی است وقتی نمی‌دانیم که جنگل‌ها چه اهمیت، ارزش و چه کارکردهایی دارند برای حفظ آنها هم اقدامی نمی‌کنیم، حتی اگر از جنبه سودمندی و کاسب کارانه هم به طبیعت نگاه شود؛ باید آنرا حفظ کنیم چون جزو ثروت کشور و مردم هستند و باید به درستی و به روش پایدار از آنها استفاده شود.

کیادلیری با اشاره به برنامه های معاونت آموزشی و مشارکت های مردمی در این زمینه گفت: وقتی آسیب شناسی کردیم که چرا به رغم تمام این داده‌ها هنوز در این شرایط هستیم به این نتیجه رسیدیم که اولا باید ریشه‌ها مشخص شود و این کار در حال انجام است، اینکه وظیفه دولت و مردم چیست، البته در این راستا یک سری فرهنگهایی داریم مانند غرس نهال که آشکار هستند، یک سری هم اقدامات خاموش است اینکه اقدامات عملی ما چگونه است، سیاست‌گذاری ما در خصوص منابع طبیعی و محیط زیست چگونه است ؟اینها است که می‌تواند تأثیر گذار باشد، پروژه‌هایی که اجرا می‌شود باید هزینه های محیط زیست آنها کاملا محاسبه شود کارهایی است که در بخش آموزش و مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست دنبال می‌شود.

شبکه سازی برای توزیع آگاهی میان دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط

وی افزود: در زمینه توزیع آگاهی در حال تهیه محتوا هستیم، متأسفانه یک سری اطلاعات در جاهایی که باید باشد نیست، در این راستا در حال شبکه سازی میان دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط هستیم که در این مسیر سمن‌ها و رسانه می‌توانند کمک کنند تا این اطلاعات در سطح جامعه توزیع شود، از طرف دیگر بسیاری از آموزش‌ها تا به قانون تبدیل نشوند و در حد نصیحت باقی بمانند تأثیر گذار نخواهد بود برای همه اینها برنامه ریزی و کار را شروع کردیم هر چند که بسیار بسیار از تخریب عقب تر هستیم یعنی اقدامات ما در جهت بهبود از سرعت تخریب عقب تر است اما سعی می‌کنیم که آگاهی را بالا ببریم چون تنها راه درمان آگاهی است که به پیشگیری و پیش بینی‌ها کمک می‌کند.

کیادلیری تاکید کرد: در زمینه کشاورزی باید خیلی کار کنیم، باید از فناوریهایی که بتوانند بهره وری را بالا و تولید را افزایش دهند تا کمتر از منابع طبیعی استفاده شود، بهره ببریم، در حال مطالعه بر روی تمام این موارد هستیم امیدوارم با مشارکت مردم و مسئولان با هم به نتیجه مطلوب برسیم.

عوامل طبیعی و انسانی در تخریب جنگل ها

وی درباره عوامل تخریب جنگل‌ها گفت: عوامل مختلفی در تخریب جنگل‌ها موثر است از جمله عوامل طبیعی مانند تغییر اقلیم که امری جهانی است و باید برای کاهش آن تمهیداتی اندیشید تا اثرات آنرا کم کند، در واقع اقدامات بشر می‌تواند شدت تخریب تغییر اقلیم را کاهش دهد، اما عوامل زیستی و انسانی سرعت عمل بیشتری در تخریب دارند و رفتارهای انسانی که عامل زیستی محسوب می‌شود می‌تواند طبیعت و جنگل‌ها را زیر و رو کند، اکنون کشورهای توسعه یافته طبیعتشان را بهتر از ما حفظ کردند در آنجاها هم اقدامات بشر جنگل‌ها را نگه داشت، باید به سمت اقدامات صحیح برویم چون مدیریت صحیح بسیار تأثیرگذار است.