پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: «به گفته مقامات آمریکایی و اروپایی، ایران موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد را به روسیه ارسال کرده است. مقامات اروپایی می‌گویند که واشنگتن اخیرا متحدان خود را از اقدام ایران مطلع کرده است.» این عبارات تازه ترین ادعایی است که روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال درباره رابطه جمهوری اسلامی ایران با فدراسیون روسیه در سایه تداوم حملات روسیه به اوکراین منتشر کرده است.
ادعاهایی که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه آن را بی اساس خوانده و در واکنش به آن می‌گوید، «جمهوری اسلامی ایران از ابتدای بحران اوکراین تاکنون هیچگاه بخشی از این نزاع و درگیری نظامی و ادامه آن نبوده و همواره از راهکار سیاسی و گفت‌وگوهای دوجانبه برای پایان دادن به این بحران حمایت کرده است. ایران از ابتدای بحران اوکراین تاکنون هیچگاه بخشی از این نزاع و درگیری نظامی و ادامه آن نبوده و همواره از راهکار سیاسی و گفت‌وگوهای دوجانبه برای پایان دادن به این بحران و درگیری حمایت کرده است. رویکرد اصولی و اعلام شده جمهوری اسلامی ایران در خصوص بحران اوکراین همچنان ثابت و بدون تغییر باقی مانده و تکرار ادعای ارسال موشک های بالستیک برای روسیه، با اهداف و انگیزه‌های سیاسی برخی کشورهای غربی صورت می‌گیرد.»
در چند روز گذشته از انتشار این خبر در وال استریت ژورنال، برخی مقام های اروپایی تهران را با اعمال تحریم بیشتر تهدید کرده‌اند. سیاستی که در واقع ادامه زنجیره رابطه پرتنش جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اروپایی بخصوص در سه سال اخیر است.
۵ اسفند ۱۴۰۰ (۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲) بود که روسیه تهاجم گسترده‌ای را به همسایه غربی خود یعنی اوکراین آغاز کرد. البته این حمله نقطه آغاز تنش میان مسکو و کی یف نبود بلکه می‌توان آن را نقطه اوج بحرانی دانست که از سال ۲۰۱۴ میان دو کشور آغاز شده بود. کارشناسان حمله روسیه به اوکراین را بزرگ‌ترین حملهٔ نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم می دانند.
چندی پس از آغاز تجاوز روسیه به اوکراین، کی یف با استناد به لاشه‌هایی از پهپادهای پیدا شده در خاک این کشور ادعا کرد که جمهوری اسلامی ایران یکی از تأمین کنندگان تجهیزات نظامی روسیه در این جنگ است. ادعایی که از سوی وزیر خارجه وقت و فقید ایران حسین امیر عبداللهیان بارها تکذیب شد و همزمان گفته شد که همکاری نظامی ایران و روسیه به مدتها پیش از آغاز جنگ در اوکراین بازمی گردد.
کی یف به تبع سیاستهایی که به نظر میرسد خط و ربط آن از اروپا می‌آید تاکنون توضیحات تهران در این زمینه را نپذیرفته و حالا با خبرسازی جدید وال استریت ژورنال درباره ارسال موشک های بالستیک کوتاه برد ایران به روسیه، این پرونده می‌تواند وارد فاز جدیدی شود.
با محسن بهاروند، سفیر پیشین ایران در لندن و کارشناس ارشد روابط بین‌الملل که دستی هم در پرونده مذاکرات جمهوری اسلامی ایران با اوکراین در دو سال اخیر داشته، درباره چرایی سردی کم سابقه رابطه ایران و اروپا و تأثیر دوستی ایران با روسیه در میانه جنگ اوکراین بر این رابطه و همچنین نقشه راه مدنظر او برای خروج ایران و اوکراین از وضعیت تنش آمیز فعلی گفت‌وگو کردیم.
محسن بهاروند در پاسخ به این پرسش که چرا در سه سال اخیر رابطه ایران با اروپا به سردی گرائید، می‌گوید: سردی رابطه ایران و اروپا چند دلیل متفاوت داشت؛ نخست آنکه در این مدت جریان های سیاسی تند و نسل جدیدی در عرصه سیاست ورزی اروپا به روی کار آمد که بی تجربه بود و تندروی داشت. دوم اینکه در جریان اعتراض های داخلی در ایران، اروپایی‌ها گمان کردند که نظام سیاسی در ایران به شدت تضعیف شده و حتی ممکن است این اعتراض‌ها به سقوط جمهوری اسلامی منجر شود، در نتیجه مواضع آنها در نتیجه تحلیل اشتباهی که از وضعیت در ایران داشتند بسیار تند و تیز شد. سومین دلیل هم جنگ روسیه علیه اوکراین بود که باعث تخریب بیشتر روابط ایران و اروپا شد. چهارم سیاست تحریم و ابزارهای اجبار آمیز یکجانبه، ابتکار دیپلماتیک را از جهان غرب سلب کرده است. سیاست‌های تحریمی باعث شده است که دیپلماتهای آمریکایی و اروپایی نیاز به اقدام دیپلماتیک مذاکره و اقناع را مانند گذشته احساس نکنند.
ایران راه تنفسی روسیه را باز کرد
سفیر پیشین ایران در لندن با اشاره به اینکه در حال حاضر بحث روسیه و اوکراین بیشترین تأثیر را در روابط ایران و اروپا دارد، افزود: اروپایی‌ها در زمانی که با روسیه به واسطه حمله این کشور به اوکراین تا سطح تنش حداکثری رفتند و همگام با آمریکا تلاش کردند با منزوی سازی روسیه، تمام راه های تنفسی این کشور را مسدود کنند ناگهان احساس کردند که کشور مهمی مانند ایران برای روسیه راه تنفس باز کرده است. واقعیت هم این است که ایران در این شرایط برای روسیه راه تنفسی باز کرد و امیدوارم که روسها بدانند ما چه کمک بزرگی به آنها کرده و از منزوی شدن روسیه جلوگیری و راه تنفس را برای این کشور باز کردیم. این کار ظاهرا بر اروپایی‌ها گران آمده است.
بهاروند با تاکید بر اینکه کمکی که جمهوری اسلامی ایران به روسیه کرد صرفا از سر خصومت و دشمنی با اروپا نبود، ادامه داد: این تحلیل اشتباهی است که اروپایی‌ها مرتکب شدند. غرب تمام راه های تنفس ایران را پس از بازگشت تحریم های امریکا علیه ایران بسته بود و ایران چاره‌ای نداشت جز اینکه از روسیه کمک گرفته و همکاری متقابلی را با این کشور پیش ببرد.
معاون وزیر خارجه در امور حقوقی و بین‌المللی در دولت دوازدهم با اشاره به اینکه اروپا همواره در یک رابطه یک طرفه با جمهوری اسلامی ایران بوده است، می‌گوید: اروپا همواره از ایران مطالبه داشته و هیچ گاه به ایران نگفته که ما در ازای این مطالبه یا این درخواست چه چیزی به شما می دهیم یا چه امکانی را برای شما فراهم می‌کنیم. سیاست اروپا همواره تلاش برای تحمیل یک خواسته بود. اروپا در زمان جنگ روسیه و اوکراین، گمان کرد که ما وارد حوزه امنیتی اروپا شدیم و علیه امنیت اروپا کار می کنیم. در حالی که همکاری ایران و روسیه حتی علیه اوکراین هم نبود.
عضو هیئت مذاکره کننده ایران با طرف اوکراینی در پاسخ به پرسشی درباره اتهام های مطرح شده به ایران پیرامون ارسال تسلیحات نظامی به روسیه از پهپاد تا موشک های بالستیک کوتاه برد، گفت: در ابتدا و قبل از ترک وزارت امور خارجه شخص من به مراه هیئت کشورمان مسئول مذاکرات با طرف اوکراینی در مورد پهپادها بودم. ما در مذاکراتی که با اوکراینی‌ها داشتیم تلاش کردیم به هیئت اعزامی این کشور که شامل نظامی‌ها و دیپلماتهای این کشور بود بگوئیم که اگر ما قبلا همکاری نظامی با روسیه داشتیم به معنای صدور این مجوز نبوده که روسیه از آن علیه اوکراین استفاده کند. استدلال ایران بود که ایران هیچ گاه با روسیه توافق نکرده که از تجهیزات ایران را علیه اوکراین استفاده کند. موضع ما در جنگ اوکراین نیز هیچ گاه جانبداری از روسیه نبوده است. در حال حاضر سایر کشورها هم به طرفین سلاح فروخته‌اند و کشورهای مختلف از این فضاها استفاده می‌کنند. همکاری نظامی ایران و روسیه در حوزه پهپادها هم به پیش از شروع جنگ اوکراین باز می‌گردد. احساس من در آن مذاکرات این بود که اوکراین تنها نیست و به تنهایی نمی‌تواند تصمیم بگیرد.
دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل امریکا در دولت دوازدهم در ادامه با ارائه جزئیاتی درباره پهپادهای فروخته شده ایرانی به روسیه گفت: پهپادی که از قبل از جنگ اوکراین از طرف روسیه از ما خریداری شده بود اسلحه‌ای نبود که تغییرات چندانی در میدان جنگ ایجاد کند. سلاح ارزانی است که ظاهرا روسیه برای اهداف کوچکتر از آنها استفاده کرده است. روسیه این پهپادها را دستکاری کرده و اینگونه نبود که پهپاد استفاده شده توسط روسیه دقیقا همانی باشد که از ایران خریداری کرده است. فرق ما با بقیه این است که اگر کشوری امروز به اوکراین سلاح می دهد به این کشور می‌گوید که از این سلاح علیه روسیه استفاده کن و در حقیقت به طرف جنگ در مقابل روسیه تبدیل می‌شود، ولی همکاری ما با روسیه به عنوان طرف جنگ با اوکراین نبوده است.
محسن بهاروند در پاسخ به پرسشی درباره هزینه های تحمیل شده بر تهران در حوزه سیاست خارجی در اثر اتهام زنی اوکراین و اروپا به ایران در همدستی با روسیه در جنگ اوکراین گفت: مباحث مربوط به پهپادها به زمان گذشته و تقریبا ابتدای این مخاصمه باز می‌گردد. اکنون باید جدی تر به موضوع نگاه کنیم. ممکن است برخی تحلیلگران ایرانی در این زمان هم وضعیت پیش آمده بین روسیه و اوکراین را یک فرصت برای ایران بدانند و به آن بعنوان بازار و راهی برای دور زدن تحریم‌ها نگاه کنند بدون اینکه قصد و نیت ایران این باشد که بعنوان یک طرف مخاصمه تلقی شود. ایده این تحلیل تا حدی قابل درک است ولی چنین تحلیلی دچار یک خطای استراتژیک است.
مذاکره کننده ایران با هیئت اوکراینی با تاکید بر تبعات منفی ساده سازی بیش از حد یک موضوع بخصوص در حوزه سیاست خارجی می‌گوید: گاهی ساده سازی مسائل ممکن است پیامدهای غیر قابل پیش بینی داشته باشد. در چنین اقداماتی مهم نیت و برداشت ما نیست بلکه در هر اقدامی باید ابعاد استراتژیک و بخصوص تأثیرات یک اقدام بر امنیت ملی خود و دیگران را نیز در نظر داشته باشیم و پیامدهای استراتژیک آن برای کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم.
از سفیر پیشین ایران در لندن درباره نقشه راهی که احتمالا بتواند به کاهش تنش میان ایران و اوکراین و به تبع آن اروپا در این پرونده کمک کند، سؤال کردم. بهاروند در پاسخ می‌گوید: چنانچه گفت‌وگوهای واقعی شکل می‌گرفت احتمالا میتوانستیم سقفی را برای همکاری های خود با روسیه در نظر بگیریم. مثلا نوع همکاری نظامی با روسیه را به گونه‌ای تعریف می‌کردیم که به اصطلاح Game changer نباشد. اگر اروپا چیزی برای عرضه به ایران در دست داشت و با ایران وارد گفت‌وگو می‌شد شاید بر سر این نکته میتوانستیم توافقی داشته باشیم.
بهاروند که در کارنامه کاری خود کارشناسی حقوقی نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در اواخر دهه هفتاد را دارد در پاسخ به این پرسش که آیا اروپا آمادگی این گفت‌وگوها با تهران را داشت، می گوید: خیر. اشکال به دو طرف وارد بود. من زمانی که رئیس هیئت مذاکره کننده ایران با اوکراین بودم حاضر بودم که به آلمان، فرانسه و حتی انگلیس سفر کنم و با مقام های مسئول این کشورها در این رابطه صحبت کنم. ولی احساس می‌کردیم در این کشورها آنطور که باید از ما استقبال نخواهد شد. بنظرم زمان مناسب نبود. من به لحاظ شخصی هم تمایل نداشتم به جایی بروم که انتظار یک استقبال شایسته در شان نماینده ایران را نداشته باشم. در عین حال دستورالعملی هم دال بر اینکه از سلایق و غرور شخصی خود بنفع منافع کشور عبور کنید و سعی کنید مذاکرات را با اروپایی‌ها پیش ببرید از وزارت امور خارجه دریافت نکردم.
محسن بهاروند با تأیید این گمانه زنی که اروپا به دنبال اهرم فشار سازی علیه ایران در این پرونده بود، افزود: همزمان احساس من این بود که اروپایی‌ها چنین نقشی برای ایران قائل نبودند که ایران را در این معادله‌ها شرکت بدهند و به یک طرف گفت‌وگو با آنها درباره اوکراین تبدیل شود. آنها ایران را ضعیفتر تلقی می‌کردند در حالی که این تحلیل اشتباه بود. اروپایی‌ها اختلاف با ایران بر سر توسعه برنامه هسته‌ای و اعتراض های عمومی در ایران را به این موضوع اضافه کرده و اهرم فشار جدیدی علیه ایران ساختند. دوم اینکه اروپایی‌ها در تله‌ای که خود ساخته بودند گرفتار شده بودند. مواضع سخت حقوق بشری و ایدئولوژیک علیه ایران گرفته بودند و برای آغاز یک گفت‌وگوی سازنده گرفتار افکار عمومی خودشان شده بودند.
محسن بهاروند که در اواخر دولت دهم از اعضای هیئت مذاکرات محرمانه ایران با ایالات متحده در مسقط، پایتخت عمان بوده در مقام ارائه پیشنهاد به دولت جدید برای چند و چون حل پرونده اختلاف با اروپا بر سر اوکراین می‌گوید: همواره اولین سخن این است که اصل گفت‌وگو میان ایران و اروپا پذیرفته شود. باید نسبت به گذشته تغییراتی در رویکردها ایجاد شود. ایران باید با صدای رسا اعلام نماید که مسئولانه اقدام می‌کند و به هیچ وجه قصد ندارد بعنوان یک طرف این مناقشه مسلحانه تلقی گردد بخصوص اینکه اوکراین کشوری است که ما روابط بسیار حسنه و تاریخی با آن داشته ایم. اروپا هم باید منافع و نگرانی های ایران را به رسمیت بشناسد و حاضر باشد سهم خود را در برطرف کردن این انتظارات ایفا نماید. ایران نیز باید شناخت بیشتری از نگرانی های اروپا در مورد وضعیت بین روسیه و اوکراین پیدا کند.
بهاروند در پاسخ به این پرسش که گام های عملی ایران در میدان واقعیت‌ها برای حل تنش جاری با اوکراین باید از چه مختصاتی برخوردار باشد، گفت: نهادهای داخلی کشورمان باید تا زمان تداوم مخاصمه مسلحانه بین روسیه و اوکراین بتوانند سقف معنی داری برای همکاری نظامی با روسیه در نظر بگیرند بشرط اینکه اروپا بتواند در مقابل امتیازات قابل توجهی به ایران پیشنهاد کند. نقطه توازن و تعادل را در اینجا باید جست‌وجو کرد. توضیح یا تلاش برای توجیهات کلی نمی‌تواند منتج به نتیجه گردد. ایران می‌تواند با کمک سایر کشورها اقدامات و ابتکارات دیپلماتیکی برای پایان مخاصمه بین روسیه و اوکراین مطرح کند.
معاون وزیر خارجه در امور حقوقی و بین‌المللی در دولت دوازدهم با تاکید بر اینکه باید تغییراتی در مدل مذاکراتی ایران صورت پذیرد، گفت: برای بنده روشن است که اگر گفت‌وگویی به روال قبلی شکل بگیرد و طرفها به گردونه فشار و تبلیغات وارد شوند و بخواهند در مورد کلیات بیانیه صادر کنند، گفت‌وگوی موفقی نخواهد شد. نه تنها اکنون با فضای بین‌المللی جدیدی روبه‌رو هستیم بلکه حتی می‌توانم بگویم تصور سیاستمداران و دیپلماتهای ایران از خود و دیگری پس از تحولات اخیر خاورمیانه و وضعیت بین اوکراین و روسیه تغییر کرده است و مذاکره برای مذاکره نمی‌تواند پاسخ‌گوی انتظارات آنها باشد.
بهاروند با تاکید بر ضرورت احیای گفت‌وگوهای دو جانبه با اوکراین می‌گوید: در ادامه و در همین راستا باید گفت‌وگوها بصورت مجزا با کشورهای اروپایی اعم شرق و غرب و شمال و جنوب اروپا نیز انجام شود. شکل و نوع گزارش دهی و تعامل در هریک از کشورها ممکن است متفاوت باشد. همزمان ایران باید با اتحادیه اروپا و نهادهای اروپایی بعنوان یک نهاد و یک سازوکار حقوقی مستقل روابط خود را تقویت کند.
این تحلیل گر ارشد روابط بین‌الملل در ادامه افزود: من در دولت سیزدهم هم به عنوان مشاور وزیر خارجه به مرحوم امیر عبداللهیان پیشنهاد کردم که باید با کشورهای اروپایی به صورت دو جانبه و همچنین جداگانه با اتحادیه اروپا گفت‌وگوهایی را پیش ببریم. من در آن زمان هم اختلاف نظری را میان کشورهای اروپایی، اتحادیه و شخص جوزپ بورل با برخی سیاستمداران کشورهای اروپایی می‌دیدم. در زمانی که کشورهای اروپایی با ما مذاکره نمی‌کردند شخص بورل و معاون او انریکه مورا در ارتباط مستقیم با ایران بودند.
سفیر پیشین ایران در لندن در ادامه می‌گوید: پیشنهاد من به وزارت خارجه این بود که ما به اتحادیه اروپا اجازه بدهیم که دفتر دیپلماتیک خود را در تهران افتتاح کند و خود اتحادیه در تهران سفیر داشته باشد که در زمان مورد نیاز که ارتباط با کشورهای اروپایی دچار تنش شده از مکانیسم اتحادیه استفاده کنیم . فکر می‌کنم اتحادیه بعنوان یک نهاد در مواردی می‌تواند روزنه دیپلماتیک در اروپا را باز کند. اما به قدری فشار اروپایی‌ها بر تهران زیاد شد و بی اعتمادی بحدی بالا رفته بود که این راهکار فرصت طرح و بررسی جدی نیافت. البته این بحث در مورد کلیت روابط با اروپا است.
محسن بهاروند در پاسخ به پرسش پایانی درباره نقش اروپا در پرونده های مهم پیش روی سیاست خارجی ایران به ویژه احیاء برجام یا توافقی مشابه برای رفع تحریم، می‌گوید: در روابط بین‌الملل شما نمی‌توانید هیچ بازیگری را حذف کنید. هر بازیگری به میزانی قدرت و تأثیرگذاری دارد. در روابط بین‌الملل فرصت و تهدید همزاد هستند. کدامیک را انتخاب می‌کنید بستگی به مهارت و شناخت شما دارد. کشورهای اروپایی از این قدرت برخوردار هستند که موج قابل توجهی در سازمان ملل یا دیگر مجامع بین‌المللی ایجاد کنند. روابط خارجی کشور باید توازن داشته باشد. هر بازیگری به اندازه خودش مهم است و ما با حفظ عزت کشور می‌توانیم با کارت همه بازیگران این صحنه بازی کنیم. ما همواره و در هر شرایطی باید بتوانیم یک روند دیپلماتیک را با طرف مقابل خود شروع کنیم حتی اگر با آن بدترین مناسبات را هم داشته باشیم. این بدان معنا نیست که ما از اهداف خود دست برداشتیم . متأسفانه ما در سه سال گذشته نتوانستیم یک روند دیپلماتیک را با اروپا کلید بزنیم در حالیکه به هیچ وجه نمی‌توان توان کشورهای اروپایی در جریان سازی بین‌المللی را نادیده گرفت.