نویسنده: هدی ملک آسا
کارشناس ارشد روانشناسی
تحلیل رفتارمتقابل یا TA یکی از ضرورت‌های زندگی امروز است زیرا داشتن رابطه خوب با خود و دیگران زندگی را بهتر و آسوده‌تر می‌کند. داشتن رابطه خوب با آگاهی از الگوهای سالم درون منجر به رشد شخصیت سالم می‌شود.
پرسش این است که چگونه افراد شخصیت خود را در رفتارشان آشکار می‌کنند؟ کودک درون، آن چیزی است که از کودکی آموخته‌شده یا در کودکی اشتیاقی برای یادگیری مواردی از خود نشان نداده است. زندگی با اندوخته‌های کودکی در بزرگ‌سالی سپری می‌شود. شخصیت بزرگ‌سال با باز نوازی دوران کودکی زندگی روزمره را می‌گذراند و در برخی موارد روان‌پریشی و بیماری‌های روانی را تحمل می‌کند. این در حالی است که فرد غافل از آن است که با برقراری ارتباط خوب و پرهیز از برخوردهای بدون فایده و مخرب می‌تواند به جای تجربه افسردگی و فرسودگی در برابر ناملایمات زندگی با آموزش و فراگیری دانش، لایه‌های پنهان خود را توانمند سازد و با شناخت، ساخت و تغییر خود، زندگی بهتر و آرام‌تری را سپری کند.
روش «تحلیل رفتار متقابل» با معرفی سه رکن درون فردی «کودک – بالغ – والد» آگاهی مناسبی در تحلیل ارتباطات در زندگی فرد ایجاد می‌کند. شخصیت انسان از افکار، احساسات و باورهای او تشکیل‌شده که این موارد ریشه در سه لایه درونی «کودک- بالغ – والد» فرد دارد.
والد درون کیست؟
والد ضبط‌صوتی است که تشکیل‌شده از مجموعه اطلاعاتی که از پدر و مادر در ذهن فرد ضبط‌شده‌اند. اطلاعاتی شامل پند، اخطار، قوانین، حالت صدا و صورت و ... که در قسمت «والد» شخصیت فرد ضبط‌شده‌اند. بخش والد از ذهن پاک نمی‌شود چراکه بقای انسان درگرو این بخش از شخصیت است. فرد والد را به‌مثابه نیروی نجات‌دهنده خود می‌داند زیرا بخش والد درون، فرد را از خطرات نجات می‌دهد و خطر مرگ را کم می‌کند. فرد برای زنده ماندن پیام‌های والد را به کار می‌گیرد. والد، مهم‌ترین اطلاعات در زندگی روزمره را به فرد می‌دهد. این اطلاعات عمدتاً مفید و برای ادامه حیات ضروری است زیرا به فرد استقلال می‌دهد.
البته میزان فشار و اجباری که والد در آموزش بایدهای روش زندگی استفاده کرده ممکن است فرد را لجوج کند یا باعث شود فرد به روش‌های منسوخ‌شده و قدیمی عادت کند. ریشه برخی مسائل رفتاری مانند جمع‌آوری وسایل کهنه قدیمی یا رفتارهای واکنشی مانند کتک زدن در این بخش از شخصیت نهادینه‌شده است.
کودک درون کیست؟
انبار احساسات خوب و بد در بخش کودک درون فرد قرار دارد. توانایی بروز احساسات یا حرف زدن درباره آنها کاربرد این بخش است. احساساتی همچون شادی مشروط، نیاز به تأیید گرفتن افراطی یا تأیید نگرفتن از دیگران، رد کردن نوازش‌هایی که دوست داریم و نمی‌پذیریم، نه گفتن در زمان لزوم، چارچوب داشتن یا نداشتن در تجربه شادی و لذت، همگی در بخش کودک درون فرد قرار دارد. ذخایر فراوانی از اطلاعات مثبت در بخش کودک وجود دارد مانند: خلاقیت، کنجکاوی، شور و اشتیاق در یادگیری، کشف کردن و ...
به‌طورکلی اولین تجربه‌های زندگی در این بخش درون ضبط‌شده است. تجارب پاک نشدنی کودک به‌مرورزمان در تجربیات زندگی استفاده می‌شود. وقتی ما در چنگ احساسات گرفتار می‌شویم یا خود را در وضعیت بغرنجی می‌بینیم حالت کودک بر فرد غلبه کرده و احساسات بر عقل و منطق چیره می‌شود. مثلاً حس عصبانیت بر فرد مسلط می‌شود یعنی کودک درون بر بخش‌های والد و بالغ مستولی شده است.
پرسش این است که اگر فرد از دوران کودکی با تجربیات پاک نشدنی والد و کودک رشد می‌کند، چگونه می‌تواند تغییر و بخش بالغ را فعال کند؟
بالغ کیست؟
توانایی فرد در انتخاب کردن از روی فکر با ارزیابی و سنجش محیط، پدیده شگفت‌انگیزی است که در بخش بالغ شخصیت اتفاق می‌افتد. بخش بالغ از حدود 7 ماهگی در زندگی فرد فعال می‌شود. زمانی که کنجکاوی اولیه نوزاد دیده می‌شود. بالغ با توجه به اطلاعات و تجربیات جمع‌آوری‌شده در طول سال‌های زندگی رشد و توسعه می‌یابد. مثلاً: پیاده‌روی خوب است، چون باعث می‌شود فکر باز شود، این جمله درجایی ضبط‌شده که باعث می‌شود زمانی که ما ناراحتیم یا مشکلی داریم با انتخاب بالغانه خودمان برای دور کردن فکر آزاردهنده پیاده‌روی را انتخاب می‌کنیم، به این ترتیب با آرام شدن می‌توانیم بالغانه رفتار کنیم. هرچه سن بالاتر می‌رود، بالغ مؤثرتر عمل می‌کند و به رشد خود ادامه می‌دهد. تجربیات قبلی افراد معیار قضاوت بالغ نیستند چراکه اودر آن تجربیات کشف و استنباط‌هایی کرده که تابع احساسات نیستند و فرد با رفتار بالغانه خود می‌فهمد که باید بر اساس واقعیت زندگی کند. رفتار بالغانه با دوباره بایگانی کردن اطلاعات قدیمی برای استفاده از آنها در آینده و خوب پیش رفتن کارها بکار می‌آید.
اصلی‌ترین هدف در تحلیل رفتار متقابل اصلاح رفتار خود است. زندگی فرد وقتی به دست بالغ باشد، برنامه دارد و بین پیام‌های والد و احساسات کودک تناسب برقرار می‌شود وزندگی در حال و اکنون تجربه می‌شود.
منبع:
وضعیت آخر - دکتر تامس هریس - ترجمه اسماعیل فصیح
تحلیل رفتارمتقابل - پل استوارت جونز - ترجمه دکتر بهمن دادگستر
اصول ومبانی مشاوره -گلادینگ