چه مراکزی در حوزه آلودگی هوای تهران مسئولیت مستقیم دارند و می‌توانیم از این مجموعه‌ها انتظار عملکرد مثبتی داشته باشیم؟ چه طرح‌هایی برای کاهش آلودگی هوا از سوی این مجموعه‌ها اجرا می‌شود و چه دستاوردهای ثبت شده است؟ سازمان محیط زیست نقش نظارتی دارد و مسئول پایش و رصد در این حوزه است، ولی شهرداری و استانداری نسبت به این موضوع نقش اجرایی دارند و بیشترین انتظار حرکت از این دو مجموعه می‌رود. شهرداری طرح ترافیک را مطرح می‌کند یا الزاماتی از این قبیل دارد ولی چنین طرح‌هایی تأثیر قابل توجهی در کاهش آلودگی هوا نداشته‌اند چون روش‌هایی برای دور زدن این ضوابط وجود داشت و تردد خودروها و وسایل نقلیه در ناوگان حمل و نقل عمومی عامل آلوده کننده هوا بوده‌اند. متاسفانه شهرداری تهران با وجود دست باز و امکاناتی که دارد، در لایه‌های سیاست‌گذاری جز طرح ترافیک، کار خلاقانه و نوآوری خاصی برای جلوگیری از آلودگی هوا نداشته است. اخیراً شهرداری تفاهم نامه‌ای با دانشکده محیط زیست دانشکده تهران امضا کرده است. این قرارداد مربوط به سنجش آلاینده‌ها توسط لابراتوار دانشگاه تهران است که گام مثبتی خواهد بود ولی این اقدامات در برابر بزرگی مشکل ناچیز هستند. تا جاییکه من حضور ذهن دارم شهرداری تهران طرح خاص و شاخصی در مقابله با آلودگی هوا ارائه نداده است.
نسبت جامعه شهرنشین و زیست مدرن شهری با معضل آلودگی هوا چیست؟ آیا می‌توان تکلیف یا مقرراتی برای تعیین کرد؟ بخشی از آلودگی هوا فرهنگی و اجتماعی است. آلودگی هوا بیماری زا است. امروزه عموم مردم اطلاعات و آگاهی کافی در مورد عوارض آلودگی هوا دارند. طبیعی است که وقتی سطح آلودگی هوا بالا است و خطر سلامتی مردم جامعه را تهدید می‌کند، شهروندان باید در این مورد رفتاری مسئولانه نشان بدهند و در برخی از الگوهای زندگی خود تغییر ایجاد کنند. سحر خیز بودن، عدم استفاده از خودروی شخصی، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، استفاده از دوچرخه، پیاده روی بیشتر، مهاجرت معکوس، انتخاب زندگی سالم در مناطقی با تراکم جمعیتی و آلودگی هوای کمتر، خرید از اصناف و بازارچه‌های محلی، ترویج فرهنگ خرید آنلاین، پرهیز از سفرهای درون شهری غیر ضروری از جمله مواردی است که در صورت پذیرفته شدن توسط عموم جامعه، می‌تواند تأثیر محسوسی در آلودگی هوای پایتخت و شهرهای بزرگ کشور داشته باشد. آلاینده‌ها به دو دسته متحرک و ثابت تقسیم می‌شوند. کارخانجات و وسایل نقلیه شخصی از جمله خودروهای فرسوده و موتور سیکلت ها از جمله عوامل تشدید کننده آلودگی هوا هستند. ولی بررسی‌های فنی نشان می‌دهد که سهم بالایی از آلودگی هوای شهرها مربوط به تردد وسایل نقلیه فرسوده و غیراستاندارد است. اگر در ترافیک به ماشین‌هایی که خیابان را قفل کرده‌اند توجه کنید می‌بینید که چقدر وسیله نقلیه تک سرنشین در حال تردد است. همین تصویر به ما می‌گوید که بخشی از مشکل فرهنگی است. آلودگی هوا به طور مستقیم با سلامتی مردم در ارتباط است. آمارها نشان می‌دهد درصد قابل توجهی از مرگ و میر ها در شهر تهران به دلیل بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای پایتخت است. مردم نباید در لج و لجبازی با دولت، سلامتی خود را هزینه کنند. با وجود اینکه زیر ساخت‌ها فراهم نیست اما به عنوان یک کارشناس محیط زیست خواسته من از جامعه این است که به طرف اصلاح الگوی زیست خود بروند. دوچرخه سواری کنند از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند. وقتی تعداد کسانی که از این خدمات استفاده می‌کنند بالا برود، سیاست گذار مجبور می‌شود اقدامات ضروری را انجام بدهد وگرنه تا خودروهای تک سر نشین در خیابان‌ها باشند نهایت کاری که مسئولین انجام خواهند داد اجرای طرح ترافیک و ساختن خیابان‌ها و اتوبان‌های بیشتر است! فرهنگ سازی از رأس هرم نخواهد بود جامعه باید مسئولین را به حرکت وادارد.
سال‌ها است که تولیدات خودرویی کشور متهم اول آلودگی هوا هستند. آیا برجسته کردن این عامل در مورد آلودگی هوا صحیح است یا نقش عوامل دیگر بیشتر است؟ خودروهای بی‌کیفیتی که در داخل تولید می‌شود مسئله‌ای رده بالا است. کمتر کسی استقلال خودروسازان داخلی و تعلق کامل آن‌ها به بخش خصوصی را قبول دارد. پس مشکل غیراستاندارد بودن خودرو کشور یک مسئله کلان و حاکمیتی است و انتظار از دولت در تمام دوره‌ها تعیین تکلیف تولیدات خودرویی بود. خودرو نیاز جامعه است ولی قرار نیست این نیاز به هر قیمتی تهیه شود. به‌واسطه خودروهای غیراستانداردی که در شهر تردد می‌کند، سوخت این ماشین‌ها نیز بی‌کیفیت است. گفته می‌شود بنزین تهران یورو 5 است ولی کیفیت این سوخت اماواگر دارد. اگرچه سطح استاندارد جهانی در خودروسازی و در تولید بنزین برای کلان‌شهری هم‌پایه تهران بیش از این است. صنعت خودرو، تولید بنزین، سمت‌وسوی بازار آزاد خودرو و سیاست‌گذاری در این حوزه‌ها، سلامت مردم را در نظر نمی‌گیرند. تا در صنعت انحصار وجود دارد مردم مجبورند نیاز خود را از همین بازار محدود تهیه کنند. مردم پول بیشتری می‌دهند، ولی خودروی بی‌کیفیت می‌رانند.