کوروش حاجی زاده، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد معماری و ابنیه

سال‌ها پیش یک گروه تحقیقاتی ژاپنی مطالعاتی در مورد گسل‌های تهران انجام داد و آسیب پذیری مناطق، بزرگ و تلفات زلزله احتمالی تهران را بررسی کرد. نتایج این تحقیق دهشت آور بود. صحنه‌هایی که توسط این تیم بازسازی شد از آنچه که امروز در تصاویر ارسالی از ترکیه می‌بینیم رعب آور تر است. با توجه به اعتبار بالای این گروه تحقیقاتی، بخشی از این پژوهش منتشر شد.
نگارنده چند سال پیش پروژه‌ای در مورد مدیریت زلزله احتمالی در تهران و زلزله‌های احتمالی در کشور کار کرد. این پروژه به کارهایی می‌پرداخت که در صورت بروز زلزله می‌توان انجام داد.
با توجه به ساخت‌وساز بیش از اندازه در شهر تهران، آسیب و تلفات زلزله در این شهر بسیار بالا خواهد بود. باید به این نکته توجه داشت که در زلزله احتمالی تهران فقط شاهد زمین لرزه نخواهیم بود. سنگینی تاسیسات زیربنایی و عدم ساخت‌وساز مناسب منجر به بروز چند مرحله تخریب می‌شود.
در وهله اول زلزله رخ می‌دهد و ساختمان‌ها تخریب خواهند شد. خیابان‌ها با ترک‌های عمیقی پاره می‌شوند و کوچه‌ها نشست می‌کند. سپس شکستن لوله‌های گاز انفجارهایی را بوجود می‌آورد. تعداد و گستردگی آتش سوزی‌ها بعد از زلزله احتمالی تهران بالا خواهد بود.
این صحنه‌ها در فیلم بازسازی شده تیم تحقیقاتی ژاپنی به تصویر کشیده شده بود. زلزله احتمالی تهران تلفات جانی بالایی خواهد داشت و به جز کسانی که در زمان وقوع زلزله جان خود را از دست خواهند داد تعداد بالایی زیر آوار از بین می‌روند. کمبود اکسیژن، خفگی و آتش؛ شهروندان گرفتار در زیر آوارها را از بین می‌برد.
در مورد مصائب زلزله تهران، آنچه که پیش بینی‌اش رعب آور تر است رفتار موش‌های عظیم الجثه ای است که در فاضلاب تهران زندگی می‌کنند. بعد از زلزله و با بسته شدن شریان فاضلاب شهری این موش‌ها از دل زمین بیرون می‌آیند و زیر آوارها تردد می‌کنند و بدن افراد گرفتار زیر آوار را تهدید می‌کنند.
این تحقیقات و فیلم تهیه شده از دستآورد های تیم ژاپنی، در سازمان زلزله کشور موجود است. زمانی فیلم به صورت تقطیع شده در یوتیوپ در دسترس بود. نتایج آن تحقیق نشان داد که زلزله احتمالی تهران می‌تواند فاجعه انسانی بزرگی برای تاریخ بشر خلق کند. گمان می‌رفت آن دستآورد علمی مورد توجه مسئولین امر قرار بگیرد، اما اینچنین نشد!
همه می دانیم که ایران روی گسل قرار دارد و برخی از شهرهای کشور از جمله تهران و تبریز روی گسل‌های فعال بنا شده‌اند. وقتی خطر اینچنین نزدیک است چرا باید نسبت به آن بی توجه بود؟!
در تاریخ مکتوب تبریز زلزله‌های بسیاری ثبت شده است. آنچه می‌توان به آن استناد کرد 199 زلزله مهیب است. 9 زلزله تبریز را با خاک یکسان کرده است. تاریخ نشان می‌دهد توالی پریود زلزله هر 200 سال یکبار است. آخرین زلزله مهیب تبریز در سال 1193 هجری قمری یعنی کمی بیش از 200 سال پیش رخ داده است.
گستره توسعه بی‌رویه در شهرها و سنگین کردن بار زمین با اقلیم زلزله‌خیز همخوانی ندارد. امروز هم خاک در تهران نشست پیداکرده است. بالا بودن ساخت‌وساز و تراکم جمعیت در این شهر و بی‌توجهی به نزدیک بودن خطر زلزله، تخریب و تلفات زلزله احتمالی را چند برابر خواهد کرد.
زلزله شمال و جنوب تهران را نمی‌شناسد، در شمال شهر تهران چنان کوچه‌های تنگ و برج‌های بلندی داریم که در صورت وقوع زلزله این منطقه بسته می‌شود و امدادرسانی به‌درستی انجام نمی‌پذیرد. ازاین‌رو نگرانی از وقوع زلزله نباید غیرعادی انگاشته شود، بلکه بی‌توجهی به زلزله در کشوری باسابقه زلزله‌های مهیب تعجب‌برانگیز است!