سرچشمه بحران اقتصادی؛ تحریم‌ها و ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت

ستاره صبح-آنچه درباره صحبت‌های اخیر رئیس‌جمهور مطرح‌شده، باید به ترفندهای سیاسی که ایشان به دلیل حضور چهل‌ساله در عرصه سیاست آموخته، توجه شود. به این معنا که وقتی روحانی می‌گوید واشنگتن را لعن و نفرین کنید، منظورش این است که تحریم‌های دوسال اخیر که بعد از خروج آمریکا از برجام اعمال شد، بر ساختار اقتصاد ایران که نیم‌قرن پابرجا بود، اثراتی گذاشته است. باید دانست که اقتصاد ایران در همه نیم‌قرن گذشته، بر پایه درآمد حاصل از صادرات نفت خام استوار بوده است. تمام چالش‌های اقتصاد ایران در این پنج دهه نیز در درآمدی که از نفت حاصل و تبدیل به ریال می‌شده و حفره‌ها را پر می‌کرده، خلاصه می‌شود. در این فرایند به همه گروه‌ها، اعم از سیاستمداران، کشاورزان، کارگران، کارمندان، کسبه و... به یک‌میزان رانت نفتی می‌رسیده است؛ به این معنا که هرکدام به نحوی از عواید درآمدهای نفتی در قالب یارانه‌های پیدا و پنهان، معافیت‌های مالیاتی و... بهره‌مند ‌می‌شده‌اند. اکنون این ساختار برهم‌خورده و اثر سنگین آن بر دوش دولت روحانی افتاده است. به همین دلیل هم روحانی می‌گوید واشنگتن را لعنت کنید. به عقیده نگارنده، اگرچه لعن و نفرین برای هیچ‌کس و هیچ ملتی پسندیده نیست، اما آدرس مورداشاره رئیس‌جمهور هم چندان غلط نیست. زیرا سهم تحریم‌ها در مشکلات بهوجود آمده، بالاست. بااین‌حال نباید منکر سیاست‌های ناکارآمد اقتصادی دولت، به‌ویژه در مقوله بااهمیت «کسری بودجه» شویم. به نظر می‌رسد سرچشمه تلاطم‌های اخیر در بازارهای اقتصادی اعم از ارز، سکه، سهام، خودرو، مسکن و...، روش‌های ناکارآمد در تأمین کسری بودجه است. دولت در این سال‌ها به‌جای این‌که به پس‌اندازهای داخلی و جهانی خود متصل شود، خود را به منابع بانک مرکزی وصل کرده است و این موضوع سرچشمه برهم خوردن تعادل در بازارهاست. به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت سوء سیاست‌های اقتصادی، به‌ویژه در دولت دوم حسن روحانی به این دلیل که هیچ فرمانده واحد اقتصادی ندارد، بیشتر شده است. ما در اقتصاد کلان، سه عنصر داریم که باید اقتصاد را مدیریت کنند؛ رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی. به زبان ساده می‌توان گفت اصلی‌ترین وظیفه رئیس بانک مرکزی، حفظ ارزش پول ملی و مدیریت تورم است، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه باید دخل و خرج دولت را کنترل کند و کسب درآمد هم برعهده وزیر اقتصاد است. اما این سه فرمانده اقتصادی دولت، فاقد دانش اقتصادی کافی و به‌روز هستند و با یکدیگر نیز سازگاری ندارند؛ ضمن آن‌که به نظر می‌رسد شخص حسن روحانی نیز وقت چندانی برای ایجاد سازگاری بین این سه عنصر نگذاشته و نمی‌گذارد. درحالی‌که در دولت اول، شاهد انسجام بیشتری در تیم اقتصادی دولت بودیم؛ زیرا مدیریت امور به‌نوعی به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور سپرده‌شده بود و او سازگاری بیشتری بین فرماندهان اقتصادی ایجاد کرده بود. اما اکنون‌که این سازگاری در تیم اقتصادی کمتر شده، چالش‌های داخلی اقتصاد کشور نیز بیشتر از قبل شده است.