ستاره صبح-
دکتر علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با ستاره صبح درخصوص مخالفت 13 عضو شورای امنیت با فعالسازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا گفت: «این چندمین بار است که با ناکامی آمریکا در شورای امنیت مواجه می‌شویم و این حادثه لطمه بزرگی به حیثیت ترامپ زد و شانس او را در پیروزی انتخابات پیش رو کاهش داد. از طرفی ناکامی آمریکا نشان از آن دارد که روابط اروپایی‌ها با آمریکا در آستانه انتخابات، وارد یک مرحله جدی شده و به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا چندان علاقه‌ای به پیروزی ترامپ ندارد. نکته حائز اهمیت دیگر این است که اگر آمریکا از سوی اتحادیه اروپا جواب منفی دریافت کند، دست به اقدامات تلافی‌جویانه بزند؛ ازجمله اینکه تعرفه‌های تجاری با اروپا را افزایش دهد تا بر آنان فشار وارد کند.»
ایران و اتحادیه اروپا
بیگدلی در ادامه خاطرنشان کرد: «آنچه اهمیت دارد این است که ایران نباید اتحادیه اروپا را از دست بدهد؛ بنابراین ایران باید از این موقعیت به‌خوبی بهره ببرد و یک استراتژی خردمندانه را در پیش بگیرد تا به اتحادیه اروپا نزدیک‌تر شود. با توجه به اینکه اتحادیه اروپا آخرین قطعنامه را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر نافرمانی ایران از پذیرش بازرسان آژانس و نصب دوربین‌ها در نقاط موردشک آژانس، ارائه کرد، ایران باید شرایط را برای اروپایی‌ها فراهم کند و روی اختلافاتی که اتحادیه اروپا با آمریکا دارد، حساب نکند. فراموش نکنیم که پیروزی اخیر، نتیجه فعالیت مؤثر دیپلماسی ایران نبوده، بلکه بیشتر محل اختلاف اروپا و آمریکا موجب مخالفت 13 عضو شورای امنیت با فعالسازی مکانیسم ماشه شده است؛ بنابراین ایران باید روابط خود را با اروپا گسترده‌تر کند تا بعد از گذشت مهلت یک‌ماهه درخواست فعالسازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا، بتواند به همین نتیجه برسد. به‌هرحال پافشاری ایران بر برخی مواضع احتمالاً می‌تواند کشور را در یک شرایط دشوار قرار دهد. باید مطمئن بود که اگر اتحادیه اروپا جلوی انتظارات آمریکا را گرفت، اما قطعاً روی ایران فشار وارد خواهد کرد. ایران نیز راهی ندارد جز آن‌که در استراتژی‌های خود نرمش نشان دهد. به‌هرحال شانس و اقبال با ایران یار است که در آستانه انتخابات نوامبر آمریکا، ترامپ در چنین تنگنایی قرارگرفته که نیازمند برخورداری از یک برگ برنده در عرصه سیاست خارجی مخصوصاً در ارتباط با ایران است.»
بررسی استدلال حقوقی
لری جانسون، استاد مدرسه حقوق کلمبیا و دستیار سابق دبیرکل سازمان ملل در امور حقوقی، کسی است که قانون را می‌شناسد و به قوانین شورای امنیت آشنایی دارد. وی در مقاله‌ای که تاکنون منتشرنشده است، توضیح می‌دهد که چرا ممکن است تلاش آمریکا برای اسنپ بک تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران با موفقیت همراه نباشد. از تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸، ایالات‌متحده طبق اسناد و اظهارات رسمی خود دیگر یکی از شرکت‌کنندگان برجام نیست؛ بنابراین، بر اساس چه مبنایی اکنون ایالات‌متحده ادعا می‌کند که می‌تواند بر اساس قطعنامه‌ای که حق استفاده از اسنپ بک را مجاز می‌داند، اقدام کند؟ شاید استدلال ایالات‌متحده که خود را یکی از شرکت‌کنندگان برجام می‌داند، بر اساس پاراگرافی از قطعنامه ۲۲۳۱ است که مستقل از متن معامله به شمار می‌رود.
تصمیم شورای امنیت
به نظر می‌رسد استدلال این است که چون این قطعنامه در ذیل فصل هفتم شورای امنیت صادرشده و الزام‌آور است، ایالات‌متحده بدون در نظر گرفتن موضع داخلی‌اش که از برجام خارج‌شده، یک شرکت‌کننده به شمار می‌رود، مگر اینکه شورای امنیت تصمیم دیگری بگیرد. اگر این مبنای قانونی ادعای واشنگتن باشد، بسیار ناقص است. اول، پاراگراف موردنظر صرفاً توصیفی و هشداری است. قطعنامه به‌عنوان یک واقعیت تصریح کرده است که مشارکت‌کنندگان در زمان تصویب قطعنامه در سال ۲۰۱۵ چه کسانی بودند. شورا به کسی «وضعیت مشارکت» را تحمیل یا اعلام نکرد. دوم، اسنپ بک تحت بند الزام‌آور قطعنامه فقط توسط دولت شرکت‌کننده در برجام قابل‌پیگیری است. ایالات‌متحده در حال حاضر و با اقدام خودش مبنی بر خروج از برجام، در موقعیت مشابه اعضای شورای امنیت که عضو برجام نیستند، قرار دارد. ایالات‌متحده در جایگاهی نیست که بتواند اسنپ بک را به جریان بیندازد و یا اعلام کند که ایران به تعهداتش در برجام عمل‌نکرده است. سوم، مرجع تصمیم‌گیری در مورد اینکه شرکت‌کنندگان برجام چه کسانی هستند، کیست؟ شورا؟ یک کشور به‌تنهایی؟ البته منطق این است که فقط سایر شرکت‌کنندگان تصمیم می‌گیرند که چه کسانی عضو برجام هستند. این تصمیم به عهده‌ی شورای امنیت یا افراد خارج از برجام نیست.
مراحل بعدی سازوکار
آیا می‌توان ایالات‌متحده را از توسل به اسنپ بک بازداشت؟ اظهارات نگران‌کننده‌ای وجود دارد که می‌گوید پاسخ این سؤال با قاطعیت منفی است، زیرا سازوکار اسنپ بک بیش‌ازحد هوشمندانه است و به‌سختی تدوین‌شده است؛ اما این برداشت کاملاً درست نیست. اول، هیچ‌کس نمی‌تواند هیچ‌یک از اعضای سازمان ملل را از ادعای توسل به اسنپ بک و به گردش درآوردن این مکانیسم بازدارد. این مشابه چیزی است که در سیستم‌های حقوقی رخ می‌دهد. به‌طوری‌که هرکسی می‌تواند درباره هر چیزی ادعا کند، اما موضوع مهم این است که آیا این ادعا موردقبول واقع می‌شود و به آن رسیدگی خواهد شد یا خیر. احتمالاً ایالات‌متحده اعلام خواهد کرد که ایران به تعهداتش در برجام عمل‌نکرده است و به‌این‌ترتیب مهلت ۳۰ روزه را مدنظر قرار خواهد داد که به‌صورت اتوماتیک شروع به کار کند. در این ۳۰ روز، ایالات‌متحده انتظار دارد قطعنامه اسنپ بک به جریان بیفتد و به رأی گذاشته شود. حتی اگر رایزنی‌های غیررسمی دیدگاه‌های واگرایانه‌ای را مطرح و تصریح کنند که ایالات‌متحده تقریباً بدون پشتوانه است، این امکان وجود دارد که واشنگتن پیش‌نویس قطعنامه اسنپ بک را به‌طور رسمی و عمومی به جریان بیندازد. آیا می‌توان اقدام واشنگتن مبنی بر تهیه پیش‌نویس را متوقف کرد؟ بله. نهاد‌های سازمان ملل با شورا‌های شهر، نهاد‌های مقننه ایالتی و پارلمان‌ها تفاوت ندارند. همه آن‌ها طبق آیین‌نامه اداره می‌شوند. دو احتمال وجود دارد که من می‌بینم.
تصویب دستور کار
شورا در ابتدای هر جلسه باید دستور کار را تصویب کند که به‌طور سنتی برای هر جلسه یک موضوع در دستور کار قرار می‌گیرد. تصویب دستور کار مشمول حق وتو نیست. دستور کار مشروط برای تصویب به ۹ رأی موافق نیاز دارد. شورا به‌سادگی می‌تواند دستورالعمل درخواست شده برای آن جلسه را رد کند و بنابراین جلسه به پایان می‌رسد. ۵ شرکت‌کننده برجام در شورا به‌علاوه ۲ عضو اتحادیه اروپا ۷ عضو می‌شوند که می‌توانند آمریکا را از ۹ رأی لازم برای ادامه کار محروم کنند. به تعویق انداختن بحث در مورد موضوع مطروحه به‌طور نامحدود: اقدامات خاص رویه‌ای بر اولویت‌های اصلی و پیش‌نویس قطعنامه‌ها قبل از شورا ارجحیت دارد، ازجمله می‌توان به این حرکت رویه‌ای اشاره کرد: «به تعویق انداختن بحث در مورد موضوع مطروحه به یک روز خاص یا به‌طور نامحدود. شاید برخی کشور‌ها رسیدگی به این موضوع که چه کشورهایی «مشارکت‌کننده در برجام» هستند، را در راستای منافع ملی خود ارزیابی نکنند و این‌طور اظهار کنند که وظیفه دولت‌های درگیر با این موضوع است که چنین مسائلی را حل‌وفصل کنند. تا آن زمان، بهتر است بحث را به تعویق بیندازیم.
بعد چه می‌شود؟
اگر چنین اتفاقی بیفتد، ایالات‌متحده بدون تردید همچنان ادعا می‌کند که اعلان عدم تعهد ایران به توافق به جریان افتاده است و بنابراین اسنپ بک به‌طور خودکار عمل خواهد کرد؛ زیرا هیچ قطعنامه‌ای در مدت ۳۰ روز مانده تا اتمام زمان فسخ تحریم‌ها اتخاذ نشده است. بعد چه می‌شود؟ چه کسی در چنین شرایطی به ایالات‌متحده خواهد پیوست؟ احتمالاً اکثر کشور‌ها از سایر شرکت‌کنندگان در معامله و اتحادیه اروپا پیروی خواهند کرد. آنان معتقدند که هیچ پایه قانونی برای اعمال مجدد تحریم‌ها وجود ندارد و موضع واشنگتن را نادیده خواهند گرفت. از منظر قانونی باید گفت که تلاش ایالات‌متحده برای استفاده از اسنپ بک غیرقابل‌دفاع است. دراین‌باره می‌توان به‌قاعده استاپل استناد کرد که می‌گوید نمی‌تواند رفتار و عمل‌مان با یکدیگر تناقض داشته باشد. در زندگی واقعی به آن «عقل سلیم» می‌گویند.