ستاره صبح-
جناب دکتر مولایی؛ اخیراً دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در کارزار انتخاباتی خود اعلام کرد که آماده توافق سریع با ایران هستم و اگر ایران اکنون با من توافق کند هزینه کمتری نسبت به پس‌از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر خواهد داد. به نظر شما آیا این سخنان ترامپ آن‌هم در آستانه انتخابات جدی است؟
اتخاذ تصمیم از سوی ایران در واکنش به چنین ادعایی از سوی رئیس‌جمهور ایالات‌متحده باید توسط دستگاه دیپلماسی و شورای عالی امنیت ملی صورت گیرد تا مشخص شود چنین سخنانی آن‌هم در دوران رقابت‌ها و تبلیغات انتخاباتی چقدر جدی است. هرچند که سنجش جدیت، صحت و اعتبار این سخنان کار راحتی نیست. البته ایران باید بدون توجه به صحبت‌های ترامپ، وضعیت را بررسی کند و ببیند آیا اکنون زمان مناسبی برای مذاکره هست یا خیر. بااین‌حال به لحاظ اصول دیپلماتیک، وقتی کشوری -حتی به‌صورت غیررسمی یا تبلیغاتی- پیشنهاد مذاکره ارائه می‌کند، نمی‌توان نسبت به آن پیشنهاد بی‌اعتنا بود. ایران باید شرایط و دیدگاه خود را در قبال عدم پایبندی ترامپ به معاهدات بین‌المللی مثل برجام، قرارداد پاریس و... بررسی کند. به‌هرحال ایران هم می‌تواند مدعی باشد که برای مذاکره آماده است، به‌شرط آن‌که طرف مذاکره‌کننده جدی و قابل‌اعتماد باشد.
ترامپ در بخش دیگری از سخنانش در کمپین تبلیغاتی خود گفت که ایران خواهان پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر است. آیا واقعاً چنین است؟
در اینجا لازم است بگویم با وجود طرح چنین مطلبی از سوی ترامپ، نباید از خاطر برد که اگرچه در انتخابات سال 2016 که هیلاری کلینتون رقیب ترامپ بود، ایران چندان علاقه‌ای به پیروزی کلینتون به‌عنوان یک چهره دموکرات نداشت؛ حتی برخی مواضع داخلی در آن زمان نشان می‌داد که ایران به دلیل صراحت لهجه و غیر پیچیده بودن ترامپ در مقایسه با دموکرات‌ها، خواهان پیروزی اوست. اما اکنون‌که ترامپ فشار اقتصادی زیادی را به ایران وارد کرده است، گرایش به سمت رقیب او بیشتر است؛ هرچند ایران هرگز موضع رسمی در این خصوص اتخاذ نکرده است.
اما با توجه به شرایط موجود در هر دو کشور، به نظر می‌رسد ایران بی‌تمایل به شکست ترامپ نیست.
بله؛ در این شرایط به نظر می‌رسد ایران منتظر شکست ترامپ است تا فضا برای احیای برجام که در دوران ریاست جمهوری یک رئیس‌جمهور دموکرات منعقدشده بود، مساعدتر از قبل باشد و تنش‌ها حل‌وفصل شود. عده‌ای معتقدند که ترامپ به دلیل مشکلات داخلی به دنبال آن است تا در آستانه انتخابات برگ برنده‌ای برای پیروزی داشته باشد. البته ترامپ بازی خود را ادامه خواهد داد ولی هوشیاری دستگاه دیپلماسی ما باید به‌گونه‌ای باشد که ایران هم بازی خود را ادامه دهد و امتیازاتی از طرف مقابل بگیرد. بدیهی است که آمریکا صرفاً برای ایران بازی نمی‌کند؛ بلکه از سوی مقابل ایران باید قاعده بازی را بلد باشد و بتواند از شرایط به بهترین نحو برای خود استفاده کند.
برخی صاحب‌نظران معتقدند که مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا که اخیراً صورت گرفت، نشانه‌ای از کاهش تنش‌ها و شاید محکی برای آمادگی طرفین به‌منظور مذاکره باشد؛ آیا شما با این گزاره موافق هستید؟
به نظر من تحولاتی که طی هفته‌های گذشته در ارتباط با مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا در جریان بوده است، صرفاً مربوط به ایام گذشته نیست و احتمالاً مذاکرات از هفته‌ها و ماه‌ها قبل از آن آغاز شده بوده؛ کما اینکه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان هم در مسافرتی که چند ماه پیش به نیویورک داشت، اعلام کرد که ایران برای مبادله زندانیان با آمریکا آمادگی دارد. بنابراین مذاکرات دیپلماتیک غیرمستقیم از طریق سفارت سوئیس به‌عنوان حافظ منافع طرفین، مسبوق به سابقه است و ردوبدل شدن پیام‌ها صورت گرفته و می‌گیرد تا همین اخیراً که یک فرصت و فضای مناسب سیاسی فراهم شد و این مبادله صورت گرفت. مبادله زندانیان گام مثبتی است، زیرا به سهم خود تنش میان دو کشور را اندکی کاهش می‌دهد و اجازه فراتر رفتن تنش‌ها را نمی‌دهد. از طرفی این گام می‌تواند زمینه‌ساز برداشته شدن گام‌های بعدی باشد.
چرا طی هفته‌های اخیر دونالد ترامپ تا این اندازه از مذاکره با ایران سخن به میان آورده و می‌آورد؟
به‌هرحال برای دونالد ترامپ در زمانی که کارزار تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده، مهم است که برگ برنده‌ای در روابط با ایران داشته باشد. از طرفی با توجه به مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا، اقتصاد آمریکا آسیب‌دیده و حدود چهل میلیون نفر خواهان دریافت کمک‌های نقدی و مالی مانند بیمه بیکاری هستند. تحت این شرایط از محبوبیت دونالد ترامپ هم کاسته می‌شود و دستگاه دیپلماسی او علاقه‌مند است تا از امتیاز مذاکره با ایران استفاده کند که نشان دهد کارنامه ترامپ و دولتش در سیاست خارجی موفق بوده و توانسته زندانیان آمریکایی را به میهن خود بازگرداند. بنابراین مذاکره در این شرایط می‌تواند برای آن‌ها یک امتیاز باشد.
به نظر شما ایران چه واکنش و پاسخی به این چراغ سبز آمریکا به مذاکره باید بدهد؟ با توجه به موضع‌گیری منفی مقامات ایرانی، آیا می‌توان احتمال پذیرش مذاکره از سوی ایران را منتفی دانست؟
همان‌طور که گفتم مذاکره از یک‌سو می‌تواند برای آمریکایی‌ها امتیاز باشد، اما از سوی مقابل دستگاه دیپلماسی ایران هم به دنبال آن است که در کوران فشارهای تحریمی، بتواند به سمتی حرکت کند تا دستاوردهایی داشته باشد. البته در ارتباط با پرسش شما مبنی بر ارزیابی موضع‌گیری‌های عمدتاً منفی مقامات رسمی ایران در ارتباط با موضوع مبادله زندانیان و پاسخ به پیشنهاد مذاکره، باید شاخص تحلیل آنان را موردنظر قرار داد. آنچه توسط مسئولان کشور بیان می‌شود، لزوماً همان چیزی نیست که قرار است اجرا شود. به هر ترتیب بخشی از تصمیمات اصلی به‌خصوص در عرصه دیپلماسی پشت‌صحنه اتخاذ می‌شود و شاید علنی نشود. مقامات رسمی ایران در یک منطق انقلابی موضع‌گیری می‌کنند؛ در این منطق گفته می‌شود که آمریکا دشمن بزرگ است و با آمریکا مذاکره‌ای صورت نمی‌گیرد. لذا تا زمانی که شرایط پشت‌صحنه فراهم نشود و جهشی اتفاق نیفتد، موضع‌گیری‌ها در چارچوب منطق انقلابی ادامه خواهد یافت. بنابراین صرفاً به دلیل مواضع مقامات رسمی نمی‌توان نتیجه‌گیری کرد که جواب ایران به مذاکره منفی بوده یا درخواست را رد کرده است. درعین‌حال منطق انقلابی واقع‌بینی است و برای حفظ نظام باید مذاکره کرد؛ کما اینکه درگذشته هم در مواردی مذاکره بین ایران و آمریکا صورت گرفته است و بعدازاین هم احتمال مذاکره به‌کلی منتفی نیست.