ستاره صبح-
ما باید درباره این ادعا که شیوع ویروس کرونا در جهان همه‌چیز را تغییر می‌دهد، با تردید بنگریم و بدانیم چین از این ماجرا سودی نمی‌برد و ایالات‌متحده همچنان قدرت برجسته باقی خواهد ماند. چگونه شیوع ویروس همه‌گیر کرونا منجر به تغییر عوامل ژئوپلیتیک می‌شود؟ بسیاری از مفسران شیوع کرونا در جهان را پایان دوره جهانی‌شدن ایالات‌متحده آمریکا که از سال ۱۹۴۵ رونق یافته است، پیش‌بینی کرده‌اند. برخی شیوع این ویروس را نقطه عطفی می‌دانند که چین به‌واسطه‌ی آن از ایالات‌متحده آمریکا به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی پیشی گرفته است. بدون شک با شیوع این بیماری در جهان تغییراتی به وجود خواهد آمد، اما در مفروض دانستن این‌که علل بزرگ تأثیرات و پیامدهای بزرگی به همراه خواهند داشت، باید بسیار محتاط و هشیار باشیم. به‌عنوان‌مثال، آنفولانزایی که در سال‌های ۱۹۱۸-۱۹۱۹ شیوع پیدا کرد بیش از جنگ جهانی اول جان انسان‌ها را گرفت اما ما با تغییرات پایدار جهانی ناشی از پیامدهای جنگ که همچنان در دو دهه آینده نیز روی خواهند داد، روبرو هستیم، نه پیامدهای شیوع آنفولانزای مرگبار در آن سال‌ها.
تأثیـر جهانی‌شدن
جهانی‌شدن یا تعامل و وابستگی متقابل جوامع گوناگون انسانی در قاره‌های مختلف، نتیجه انقلاب اطلاعاتی و راه‌های انتقال آن‌ها و فناوری‌های ارتباطی است که بعید به نظر می‌رسد جریان این انقلاب متوقف شود. برخی از جنبه‌های اقتصادی جهانی‌شدن مانند تجارت محدود خواهد شد و مراودات مالی کمتر اتفاق می‌افتد. درحالی‌که جهانی‌شدن اقتصادی متأثر از قوانین دولت‌ها است، جنبه‌های دیگر آن مانند بیماری‌های همه‌گیر و تغییرات آب و هوایی بیشتر تحت تأثیر قوانین فیزیک و زیست‌شناسی تعیین می‌شوند. موانع اقتصادی، تسلیحات جنگی و تعرفه‌های گمرکی جلوه‌ای از تأثیرات فراملی جهانی‌شدن هستند که هیچ‌گاه متوقف نمی‌شوند؛ اگرچه با رکود مستمر و عمیق اقتصادی، کندتر می‌شوند.
سه بحـران قرن
ما در این قرن شاهد سه بحران در طول دو دهه بوده‌ایم. حادثه یازدهم سپتامبر تلفات زیادی نداشت اما مانند جوجیتسو، تروریسم همچون یک بازی است که یک بازیکن جزئی و کوچک می‌تواند باعث بروز یک شوک بزرگ و تأثیرات نامناسب در میان عوامل حریف شود. سیاست‌های خارجی ایالات‌متحده آمریکا عمیقاً متأثر از تصمیم‌های گرفته‌شده در وضعیت نابه‌سامان و اضطراری آن دوره بود که درنهایت منجر به جنگ‌های طولانی‌مدت در افغانستان و عراق شد. شوک دوم، بحران مالی در سال ۲۰۰۸ بود که ایالات‌متحده را با رکود بزرگ اقتصادی روبرو کرد و موجب بروز عوام‌گرایی در دموکراسی غرب و تقویت جنبش‌های خودکامه در بسیاری از کشورها شد. واکنش سریع، گسترده و موفقیت‌آمیز چین در مقابل غرب، باعث شد بسیاری پیش‌بینی کنند که چین رهبر اقتصادی جهان خواهد شد.
واکنش‌های اشـتباه
واکنش‌های اولیه به سومین بحران قرن، شیوع ویروس همه‌گیر کرونا نیز به شکلی اشتباه انجام شد. در ابتدا شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده با تکذیب و ارائه‌ی اطلاعات غلط و نادرست به این بحران واکنش نشان دادند. ابهام و تأخیر در اقدامات، منجر به از دست رفتن زمان که نقشی بسیار مهم و کلیدی در انجام آزمایش‌ها و مهار این ویروس داشت، شد و فرصت همکاری‌های بین‌الملل به‌منظور جلوگیری از گسترش این ویروس را از بین برد. در عوض، پس از اعمال قرنطینه و متحمل شدن هزینه‌های گزاف، دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان درگیر پروپاگاندا و جنگ‌های تبلیغاتی شدند. چین ارتش آمریکا را به دلیل آوردن ویروس کرونا به ووهان مقصر دانست و ترامپ درباره «ویروس چینی» سخنرانی کرد. اتحادیه اروپا نیز با اقتصادی تقریباً به‌اندازه ایالات‌متحده، در برابر چندگانگی و تفرقه دولت‌ها دچار مشکل شد. بااین‌حال، ویروس کرونا به مرزها و یا ملیت قربانیان خود اهمیتی قائل نمی‌شود.
هنر تبلیـغ نکردن!
ناسازگاری و ناهماهنگی در پاسخ ایالات‌متحده نسبت به شیوع این ویروس به اعتبار و «قدرت نرم» این کشور آسیب رسانده است. چین به دلایل سیاسی آمار قربانیان و مبتلایان را دست‌کاری کرد و به تبلیغات مجدانه خود مشغول شد. بااین‌حال بسیاری از تلاش‌های پکن برای بازیابی اعتبار و قدرت نرم خود با شک و تردید جوامع اروپا و سایر کشورها همراه بوده است. دلیلش هم این است که اعتبار یا قدرت نرم با جاذبه و همگرایی در دولت‌ها امکان‌پذیر است. بهترین تبلیغ یا پروپاگاندا، استفاده نکردن از هیچ پروپاگاندا یا تبلیغی است.
جای خالی دموکـراسی
در دستیابی به قدرت نرم، چین از موقعیت ضعیفی شروع کرد. علی‌رغم تلاش‌های گسترده از زمان هو جینتائو، رئیس‌جمهوری پیشین چین که هدف این کشور را در هفدهمین کنگره ملی در سال ۲۰۰۷ افزایش قدرت نرم اعلام کرد، پکن با تشدید اختلافات ارضی با کشورهای همسایه و اصرار بر کنترل حزبی، اقدام به مانع‌تراشی‌های خود به‌منظور افزایش اعتبار و قدرت نرم چین کرد. جای تعجبی نیست که در نظرسنجی‌های عمومی و رتبه‌بندی‌های جهانی، چین ازنظر قدرت نرم و اعتبار ضعیف بوده و در رتبه ۳۰ قرار دارد. ۲۰ رتبه‌ی برتر در این فهرست تحت تصرف کشورهای دموکراتیک است.
اقتصاد برای قدرت سخت
در قدرت سخت، توازن به نفع ایالات‌متحده بوده است و حتی با شیوع ویروس همه‌گیر کرونا این توازن تغییری نکرد. اقتصاد هر دو کشور ایالات‌متحده و چین مانند کشورهای اروپایی و آسیای شرقی آسیب‌دیده و ضربه خورده‌اند. قبل از وقوع این بحران، اقتصاد چین به‌اندازه دوسوم اقتصاد ایالات‌متحده رشد کرده بود اما با شروع گسترش کرونا نرخ رشد اقتصادی چین کند شد و صادرات این کشور کاهش یافت. پکن همچنین اقدام به سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در زمینه قدرت نظامی کرده اما هنوز از ایالات‌متحده در این زمینه عقب‌تر است و ممکن است سرمایه‌گذاری‌های نظامی خود را در این شرایط نامساعد کاهش دهد. ازجمله مشکلات دیگری که این بحران به وجود آورده است، می‌توان به هزینه‌تراشی‌های عمده برای چین به‌منظور احیای سیستم بهداشت و درمان نامناسب این کشور اشاره کرد.
برتـری‌های ژئوپلیتیک
علاوه بر این ایالات‌متحده دارای برتری‌های ژئوپلیتیک است که علی‌رغم شیوع این ویروس همه‌گیر همچنان به‌وقت خود باقی هستند. اولین مزیت ایالات‌متحده موقعیت جغرافیایی آن است که توسط اقیانوس‌ها احاطه‌شده و با کشورهای همسایه و دوست هم‌مرز است؛ درحالی‌که البته چین با برونئی، هند، اندونزی، ژاپن، مالزی، فیلیپین، تایوان و ویتنام اختلافات ارضی دارد. مزیت دوم منابع انرژی است که انقلاب نفت و گاز شیل باعث شد ایالات‌متحده از واردکننده انرژی بودن به صادرکننده خالص انرژی تغییر وضعیت دهد. از سوی دیگر، چین به واردات انرژی از خلیج‌فارس و اقیانوس هند وابسته است و ایالات‌متحده در این زمینه برتری دریایی دارد. ایالات‌متحده همچنین از مزایای جمعیت‌شناختی برخوردار است. طی یک دهه و نیم آینده، طبق تحقیقات آدل هایوتین از دانشگاه استنفورد، نیروی کار ایالات‌متحده به‌احتمال‌زیاد، ۵ درصد رشد خواهد کرد؛ درحالی‌که نیروی کار چین ۹ درصد کاهش خواهد یافت که نتیجه سیاست سابق تک‌فرزندی دولت چین است. هند به‌زودی به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان، چین را هم پشت سر خواهد گذاشت. قدرت ایالات‌متحده ناشی از جایگاه این کشور در خط مقدم توسعه فناوری‌های کلیدی ازجمله بیوتکنولوژی، فناوری نانو و فناوری اطلاعات در جهان است. دانشگاه‌های ایالات‌متحده و سایر دانشگاه‌های تحقیقاتی غربی مجهز به سیستم آموزش عالی هستند.
نادیده گرفتن، هرگـز!
همه این‌ها نشان‌دهنده آن است که ویروس همه‌گیر کرونا نمی‌تواند به‌عنوان یک نقطه عطف ژئوپلیتیک در جهان در نظر گرفته شود. نادیده گرفتن کشورهای متحد و نهادهای بین‌المللی تصمیم غلطی خواهد بود. یکی دیگر از تصمیمات غلط، اعمال محدودیت‌های شدید مهاجرتی است. مدت‌ها قبل از این بحران، وقتی از «لی کوآن یو»، نخست‌وزیر پیشین سنگاپور پرسیدم که چرا این‌گونه تصور نمی‌کند که چین به‌زودی از ایالات‌متحده به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی پیشی بگیرد، یکی از دلایلی که وی برای مخالفتش با این موضوع به آن استناد کرد توانایی ایالات‌متحده برای استخراج استعدادها در کل جهان و استفاده از آن‌ها در این کشور بود. با توجه به ملی‌گرایی موجود، این نوع باز بودن مرزها و استخراج استعدادهای جهانی و استفاده از آن‌ها در کشور برای چین غیرممکن است. بااین‌حال اگر عوام‌گرایی آمریکا را به سمت کنار گذاشتن مهره‌های ائتلافی، نهادهای بین‌المللی و باز بودن بکشاند، ممکن است نظر «لی» اشتباه از آب در آید.
مسیـر جایگزین؟
به‌طور جایگزین، دولت جدید آمریکا می‌تواند سرنخ‌های خود را روسای‌جمهوری دوره پس از 1945 بگیرد که موفقیت‌هایشان را در کتابم به نام «آیا اخلاقیات اهمیت دارد؟ روسای‌جمهوری و سیاست خارجی از روزولت تا ترامپ» توضیح می‌دهم. هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه پیشین آمریکا به‌تازگی مدعی است، رهبران باید مسیری از همکاری را برگزینند که به جهش بین‌المللی منتهی شود. به‌جای رقابت در تبلیغات و پروپاگاندا، رهبران کشورها می‌توانند اهمیت قدرت را بیش از دیگران دریابند و چارچوب‌های دوجانبه و چندجانبه به‌منظور تقویت همکاری‌ها ایجاد کنند. کشورهای ثروتمند جهان باید بدانند که موج بعدی مبتلایان و قربانیان کرونا در کشورهای فقیرتری که قادر به مقابله با کرونا نیستند، به همه آسیب خواهد رساند. ایالات‌متحده آمریکا، هم به دلایل شخصی و هم دلایل بشردوستانه، می‌بایست با گروه بیست همکاری‌های لازم را داشته و برای همه کشورها کمک‌های سخاوتمندانه ارسال کند.
پیش‌بینی آینـده
اگر رئیس‌جمهوری آمریکا می‌خواست چنین سیاست‌های مشارکتی و احیای اعتبار و قدرت نرم آمریکا را انتخاب کند، ممکن بود چیزی بهتر و مناسب‌تر در مسیر ژئوپلیتیک به‌سوی دنیایی بهتر و خروج از این بحران پیش‌آمده به ارمغان آورد. اگر سیاست‌های ایالات‌متحده در مسیر فعلی ادامه یابد، کروناویروس به‌سادگی به روندهای موجود پوپولیسم ناسیونالیستی و اقتدارگرایی قدرت خواهد بخشید. بااین‌حال، زود است که پیش‌بینی کنیم این بحران یک نقطه عطف ژئوپلیتیک خواهد بود که اساساً روابط بین ابرقدرت‌های ایالات‌متحده و چین را تغییر دهد.